Factchecknieuws: nepfotos en de eerste factcheck meta-analyse

Factchecknieuws: nepfotos en de eerste factcheck meta-analyse

26 september 2017 0 Door Riffy Bol

Iedere week verzamelt FACTORY het belangrijkste nieuws over factchecken. Het factchecknieuws van deze week: etnische zuiveringen, subsidies tegen nepnieuws en Merkel onder vuur.

Angela Merkel is de nieuwe Hillary Clinton voor Duits rechts

‘Lock her up!’ riepen duizenden Trump-supporters in 2016 op de campagnetour van de (nu) Amerikaanse president. ‘Lock her up!’ roept Alice Weidel krapweg een jaar later. Maar haar kreet is niet gericht aan het adres van Hillary Clinton, maar is bedoeld voor de CDU-leider Angela Merkel, die deze maand voor haar vierde termijn als bondskanselier van Duitsland gaat.

Aanhangers van Donald Trump roepen ‘lock her up!’ (‘sluit haar op!’) tijdens een bijeenkomst op de Conservative Political Action Conference (CPAC) in februari 2017. Bron: YouTube

Weidel is een ambitieuze politica voor de Duitse rechtspopulistische partij Alternative für Deutschland (AfD), op sommige fronten te vergelijken met de PVV in Nederland. Net als Donald Trump (en de Britse eurosceptische partij UKIP) maakt haar partij gebruik van de diensten van Harris Media, een Amerikaans bureau dat de politieke campagnes van rechtse politici ondersteunt.

Belangrijker dan het promoten van de eigen kandidaat is voor Harris Media het zwartmaken van de tegenstander, schrijft de Duitse factcheckwaakhond Correctiv. Vorige maand legde de AfD bijvoorbeeld het verband tussen Merkels soepele asielbeleid – Wir schaffen das – en de aanslagen in Stockholm, Manchester, Londen en Barcelona, aldus de Duitse factcheckers, over wie NRC laatst een profiel schreef.

Meest opmerkelijk waar Correctiv over bericht is echter de stroom aan kant-en-klare memes die Harris Media voor de AfD heeft geproduceerd. Het bedrijf registreerde op 1 september het domein http://merkeldieeidbrecherin.com/ (‘Merkel de eedbreekster’). Op die site kunnen bezoekers lezen over de ‘mislukkingen in de vluchtelingencrisis’, de ‘sluipende islamisering van Duitsland’ en de ‘kostenexplosie van de Willkommenskultur’.

Merkel.PNG

Screenshot van de website merkeldieeidbrecherin.com

De website schuwt de controverse niet, zo wordt meteen duidelijk op de homepage. ‘98’ staat er in een opvallend rood-wit vakje, onder de aanklacht dat dankzij Merkels beleid al zo veel doden en gewonden had opgeleverd in de vorm van aanslagen.

Etnische zuiveringen in Myanmar gaan gepaard met nepfoto’s

Er bestaan al jaren grote spanningen in het Zuid-Aziatische land Myanmar tussen nationalistische boeddhisten en de Rohingya, een moslimminderheid. Sinds oktober 2016 zijn al bijna een half miljoen Rohingya op de vlucht geslagen naar buurland Bangladesh, uit angst voor de etnische zuiveringen die momenteel plaatsvinden in de provincie Rakhine State.

Wat deze verschrikkingen met nepnieuws te maken hebben? Aung San Suu Kyi, de facto leider van Myanmar en in de jaren negentig winnares van de Nobelprijs voor de Vrede, heeft de humanitaire crisis bestempeld als ‘een gigantische ijsberg van desinformatie’. Die uitspraak deed ze volgens haar regering in een telefoongesprek met de Turkse president Erdogan.

1280px-remise_du_prix_sakharov_c3a0_aung_san_suu_kyi_strasbourg_22_octobre_2013-04

Aung San Suu Kyi, de leider van Myanmar. Foto: Wikimedia Commons

De verklaring die medewerkers van Suu Kyi naar buiten brachten, rept ook van nepfoto’s die de ronde doen in het land. Eén foto die op Twitter werd geretweet door de Turkse premier Simsek bleek bijvoorbeeld te dateren uit Rwanda, waar in 1994 een genocide plaatsvond.

Volgens de BBC komt deze fake news-campagne deels doordat internationale media amper toegang hebben tot de probleemgebieden in Myanmar. ‘Als men de VN of mensenrechtengroepen naar de plek laat gaan om te zien wat er gebeurt, zou deze desinformatie niet kunnen plaatsvinden’, aldus een Birmese medewerker van de Britse omroep.

‘Whack-a-mole’ tegen onzin in India

Gelukkig is er ook positief nepnieuws-nieuws te melden uit Azië. Nieman Lab, het journalistiekinstituut van de Harvard-universiteit, schrijft over het driekoppige factcheckgroepje Alt News uit India. Dat bestaat pas een halfjaar en wil met name fake news tegengaan dat razendsnel wordt verspreid via kanalen als Facebook en WhatsApp.

Binnen zes maanden bereikte Alt News al 3,5 miljoen unieke bezoekers die tezamen vijf miljoen pageviews verzorgden, aldus Nieman Lab. De Facebookpagina trekt inmiddels 56.000 volgers aan. Daar valt dus nog veel te winnen voor de start-up, in een land met meer dan 1,3 miljard inwoners.

Toch heeft oprichter Pratik Sinha de indruk dat hun website effectief is, zegt hij tegen Nieman Lab. ‘De impact die we hebben is merkbaar bij mensen in machtige posities, of het nu politici of mainstream-media zijn. We hebben hen blootgesteld om te zien dat je dit niet kunt negeren, en dat is een goede eerste stap.’

Alt News.PNG

Screenshot van de meest recente artikelen op de homepagina van altnews.in

In het conservatieve Indiase medialandschap is die invloed al te zien, melden de journalisten van Harvards journalistieke instelling. Meerdere nieuwsmedia zijn overstag gegaan en linken naar de website van Alt News als zij nieuws van hen overnemen – of rectificeren zelfs hun berichten die Alt News heeft onderzocht en ontkracht.

Alt News onderzoekt vooral verhalen over politiek, religie, wetenschap en cultuur. En probeert het publiek actief te bereiken door volgers via WhatsApp op de hoogte te houden met een zendlijst. Naast meer volgers hopen de factcheckers in de toekomst ook checks in Hindi te publiceren, veruit de belangrijkste moedertaal in India. (Ter illustratie: 422 miljoen Indiërs spreken native Hindi, slechts 22 miljoen hanteren het Engels als belangrijkste taal, aldus een ietwat verouderd censusonderzoek).

Optrekken tegen de geruchtenmolen in Florida

Het orkaanseizoen is volop aan de gang, met extreem weer in onder andere Houston, Sint Maarten en Florida door de orkanen Harvey en Irma. In de laatstgenoemde Amerikaanse staat besloot rampenbestrijdingsdienst FEMA een overzicht te maken van geruchten die in het oog van de storm de ronde deden.

36692208380_d8dcb6d5dc_b

Orkaan Irma op 7 september 2017. Foto: Antti Lipponen/Flickr

FEMA ontkrachtte bijvoorbeeld het gerucht dat inspecteurs uit eigen gelederen inwoners van de staat persoonlijk benaderden. ‘Oplichters kunnen zich voordoen als ambtenaren, hulpverleners, goede doelen of medewerkers van verzekeringsmaatschappijen.’

Ook zou er te weinig brandstof in Florida aanwezig zijn, wat de dienst ontkende: ‘[…] De brandstoflevering is volledig intact, en de staat Florida doet zijn best om zo veel mogelijk brandstof door het systeem te krijgen om verminderde voorraden aan te vullen.’

Facebook-nepnieuws taggen werkt niet

Sinds enkele maanden biedt Facebook gebruikers de mogelijkheid om nepnieuws als zodanig aan te vinken. Maar de effecten blijven uit, concludeert de Yale-universiteit op basis van 7.500 respondenten. Als nepnieuwskoppen op Facebook als fake news waren aangeduid, konden de ondervraagden dat bericht in slechts 3,7 procent van de gevallen aanduiden als nep.

Sterker nog, bepaalde groepen gaan juist door zo’n ‘tag’ geloven dat het waar is. Vooral bij Trump-aanhangers en mensen onder de 26 jaar is dat het geval, schrijft Politico over het werk van de psychologen David Rand en Gordon Pennycook. Het vermelden van het logo van de publicatie die het nieuws brengt had ook geen effect. ‘Mensen vinden mainstreammedia niet bepaald geloofwaardig’, aldus onderzoeker Rand tegen Politico.

yale-university-1604158_960_720

De Yale-universiteit in de staat Connecticut, waar de studie werd gedaan. Foto: Pixabay/CC0

De 7.500 respondenten werden geconfronteerd met 24 nieuwskoppen die in 2016 en 2017 op Facebook langskwamen, waarvan er 12 niet klopten. 59 procent van de proefpersonen kon het kloppende nieuws eruit pikken; 18,5 procent geloofde de foutieve headlines.

‘Ik hoop dat Facebook dit onderzoek ziet en tot de conclusie komt dat het nóg geoorloofder wordt om hier data over te delen’, aldus de directeur van het International Fact-Checking Network tegen Politico. (FHJ Factory streeft de code na die dat instituut over factchecken heeft opgesteld.)

EU bestrijdt fake news met subsidies

Het probleem van nepnieuws is tot de hoogste regionen van de Europese macht doorgedrongen. De Europese Commissie, het uitvoerend orgaan van de Unie, heeft financiering uitgetrokken voor InVID, een applicatie waarmee je foto’s en video’s kunt verifiëren.

De subsidie is onderdeel van het innovatieprogramma Horizon 2020, waarmee de EU naar eigen schrijven ‘onderzoek en innovatie combineert’ met een ‘nadruk op excellente wetenschap, industrieel leiderschap en het tackelen van maatschappelijke uitdagingen’.

Met InVID kun je:

  • Context verzamelen over video’s op Facebook en YouTube
  • Reverse-image-searchen bij de zoekmachines Google, Baidu en Yandex
  • Frames vergroten met Instagram- en Daily Motion-video’s en deze analyseren met een digitaal vergrootglas
  • Allerlei zoekfilters op Twitter toepassen
  • Metadata uitlezen van beeldmateriaal
  • Forensische filters op stilstaand beeld loslaten

Het makkelijkst is om de plug-in op Google Chrome te installeren om de technologie te testen, schrijft technologieblog The Next Web. Deze video vertoont alvast een voorproefje:

De eerste meta-analyse van het factchecken

Factchecking is in de loop der jaren big business geworden. De Leidse docent-onderzoekers Alexander Pleijter en Peter Burger zijn regelmatig terug te vinden in de media om hun werk. Het speurwerk van de Britse onderzoeksjournalistieke website Bellingcat naar de raket die vlucht MH17 neerhaalde is wereldberoemd en alom geprezen binnen en buiten journalistieke kringen.

Hoog tijd dus voor een meta-analyse naar het factchecken zelf, vond een groep onderzoekers van de universiteiten van Illinois en Pennsylvania. Hun werk, getiteld ‘Debunking: A Meta-Analysis of the Psychological Efficacy of Messages Countering Misinformation’ werd deze maand gepubliceerd in het wetenschappelijke tijdschrift Psychological Science.

De wetenschappers deden onderzoek naar twintig experimenten, verdeeld over acht analyses. Die baseerden zich op hun beurt op bijna zevenduizend participanten en 52 onafhankelijke steekproeven, zo licht het Annenberg Public Policy Center van de University of Pennsylvania toe.

De onderzoeken waarnaar de onderzoekers onderzoek deden – het gaat hier niet voor niets om een meta-analyse – liepen tussen 1994 en 2015 en telden een keur aan onderwerpen:

  • Sociaal en politiek nepnieuws, zoals valse informatie over overvallen
  • Onderzoeken naar een brand in een pakhuis en een verkeersongeluk
  • Het bestaan van vermeende ‘doodsraden’ bij het invoeren van de Amerikaanse zorgwet Affordable Care Act in 2010
  • De standpunten van politici over Medicaid, de Amerikaanse wet die zorgverzekeringen regelt voor mensen met een laag inkomen en vermogen
  • Het bericht dat een politieke kandidaat werd gesponsord door een veroordeelde misdadiger

annenberg_school_for_communication-usc

De Annenberg School for Communication, die meewerkte aan de eerste meta-analyse voor factchecking. Foto: Wikimedia Commons

Uit al die informatie pikten de onderzoekers die belangrijke conclusies voor factcheckers:

  1. Voorkom gedetailleerde herhaling van verkeerde informatie uit de nieuwsberichten die je onderzoekt
  2. Betrek het publiek bij het corrigeren van informatie en laat hen tegenargumenten bedenken
  3. Kom met nieuwe informatie op de proppen. Het publiek vindt  debunken van misinformatie ongeloofwaardig, totdat er bewijs wordt aangeleverd

Tot slot prijzen de academici het werk van Snopes voor het ontleden van nepnieuws, RetractionWatch voor het bijhouden van ingetrokken wetenschappelijke artikelen en Politifact voor het onderzoeken van politieke uitspraken.