‘Kromkommers’, neppe anti-migrantenvideo en een afgeschafte anti-nepnieuwswet

Iedere week verzamelt Factory het belangrijkste nieuws over factchecking en nepnieuws. Met deze week: elite en nepnieuws, satirereclames en anti-nepnieuwswet.

Anti-migrantenvideo blijkt nep na factcheck

Vrouwen met hoofddoeken liggen in het water aan de kust van het Griekse eiland Kreta. Op het strand staat een tv-crew met handgebaren de verdrinking van migranten in scéne te zetten. Althans, dat is wat een Tsjechische voice-over stem zegt op een YouTube video. Wat er in werkelijkheid te zien was op de inmiddels verwijderde video, die binnen een week 1,2 miljoen keer bekeken is? Het schieten van een documentairefilm over de exodus van Grieken uit Anatolië in 1922.

Het ware verhaal achter de video werd ontdekt door factchecker Jacques Pezet van het Duitse Correctiv.org. Via Google Maps vond hij de filmlocatie (de eilandnaam stond bij de originele video) en contacteerde hij een restaurant dat er naast staat. Die vertelden hem over de documentairemakers, die later aan hem bevestigden dat ze op de locatie hebben gefilmd. De gezichten op de video koppelde Pezet dankzij Facebook aan de documentairemakers.

Hoe vaker nepnieuws genoemd wordt door ‘elite’, hoe minder mensen echt nieuws vertrouwen

Dat blijkt uit een studie van onderzoekers aan de University of Texas in Austin, waarbij een groep mensen (bestaande uit Republikeinen en Democraten) werd blootgesteld aan tweets over nepnieuws. Alle tweets die de groep te zien kreeg waren afkomstig van politici, journalisten en activisten. Allen waren wit en hadden geverifieerde Twitteraccounts; volgens de onderzoekers vormen zij een ‘elite’.

De groep die de tweets van de elite keek, had erna meer moeite om nepnieuws te onderscheiden van echt nieuws. Ze zouden het echte nieuws vaker wantrouwen. De resultaten van dit onderzoek betekenen natuurlijk niet dat discussies over factchecken en nepnieuws zinloos zijn. Maar ze roepen wel vragen op. Gebeurt de discussie over nepnieuws in media wel op een juiste manier? En zou een tweede onderzoek (in een Europees land) dezelfde resultaten geven?

Facebook doelwit van satirereclames

‘Fake news is not our friend, it’s a great revenue source’, stond er vorige week op billboards over heel Londen, met eronder het logo van Facebook. Het was een satirische reactie van de artiest Protest Stencil op de goedmaak-campagne van Facebook, dat bezig is om haar naam te zuiveren na verschillende privacyschandalen. ‘Fake news is not our friend’ en ‘Data misuse is not our friend’, zijn de boodschappen die het bedrijf via kranten, tv en dus ook billboards verspreidde in Engeland. Laatstgenoemde quote was ook het doelwit van Protest Stencil: ‘… it’s our business model’, werd eronder geplakt.

Those honest facebook ads are really getting around… pic.twitter.com/MI4zg7TmAH

— Protest Stencil (@protestencil) 15 augustus 2018

 

Anti-nepnieuwswet als censuurmiddel

De regering van Maleisië heeft een controversiële anti-nepnieuws wet afgeschaft. De wet maakte het voor de regering mogelijk om zelf te bepalen wat nepnieuws is en censuur uit te voeren. Ook stonden er gevangenisstraffen op het verspreiden van ‘nepnieuws’.

De afschaffing werd verwacht na de premiersverkiezing van Mahathir Mohammed in mei. Hij beloofde toen al de wet af te schaffen. Met het besluit zijn ook politieke gevangenen vrijgelaten, die vastzaten wegens het verspreiden van nieuws over corruptieschandalen in de Maleise regering. Mohammeds voorganger, Najib Razak, had de wet ingevoerd. Hijzelf riskeert nu een gevangenisstraf van in totaal 125 jaar door mogelijke corruptieschandalen.

Een goed besluit, zegt Steven Butler tegen The Guardian. Hij is programmacoördinator bij de Aziatische tak van The Comittee to Protect Journalists (CPJ). “De CPJ is blij met het besluit van de premier om de zijn campagnebelofte door te zetten en de ‘nepnieuws’ wet af te schaffen. De wet bedreigde de persvrijheid in het land.”

Malaysia repeals anti-fake news law https://t.co/cci8UpeKll

— TheMalaysianInsight (@msianinsight) 16 augustus 2018

 

Ook Teddy Brawner Baguilat, bestuurslid van de Asean Parliamentarians for Human Rights (APHR) organisatie, is tevreden met het besluit. “Deze wet was duidelijk bedacht om critici van de overheid de mond te snoeren en het publieke debat te verstoren. Het zou in eerste instantie nooit ingevoerd moeten zijn”, zei hij tegen de Britse krant.

Maleisië was het eerste land in Zuidoost-Azië met een anti-nepnieuws wet. De Filipijnen, Singapore en Cambodja kondigden eerder een soortgelijke wet in te willen voeren. Baguilat denkt dat de afschaffing van de wet in Maleisië een signaal naar de regio stuurt: “Positieve verandering op het gebied van mensenrechten is binnen handbereik”.

NRC checkt: ‘10 procent groente en fruit verspild, want het is niet mooi genoeg’

Door de warme, droge zomer zijn veel stukken groente en fruit kleiner en krommer dan normaal, schreef het AD vorige week. Dit is voor boeren een probleem aangezien supermarkten cosmetische eisen hebben voor de producten die ze van boeren kopen. In het stuk komt ook Chantal Engelen van Kromkommer voor. Volgens haar wordt tien procent van alle groente en fruit weggegooid omdat het niet mooi genoeg is voor de supermarkten. Klopt dat? NRC checkte het.

Waarom wordt voedsel weggegooid?

Dat voedsel wordt weggegooid uit cosmetische redenen, staat vast. Het NRC vond uit onderzoeken drie redenen waarom ‘lelijk’ fruit en groente weggegooid worden:

• Europese regelgeving. Zo moeten appels bijvoorbeeld een diameter hebben van minstens 60 millimeter.
• Standaarden die een supermarkt zichzelf oplegt.
• De kieskeurige consument; ‘lelijk’ groente en fruit blijft vaker in het schap liggen en wordt daarna weggegooid.

Overigens wordt niet al het voedsel weggegooid. Zo schatte het Belgische departement van Landbouw en Visserij in 2017 dat tien procent van het groente en fruit van de zuiderburen niet werd gebruikt. Maar slechts de helft daarvan werd weggegooid; de andere helft werd geëxporteerd of in andere producten gebruikt.

Hoeveel wordt nou echt weggegooid?

Dat is lastig in te schatten, kwamen ze bij het NRC achter. Bij sommige groenten, zoals sla, voldoet ongeveer 25 procent niet aan de schoonheidsregels. Bij kastomaten was dat maar 2 procent. Dit komt doordat het weer veel effect heeft op voedsel dat buiten groeit, staat in een onderzoek van de Universiteit van Wageningen.

De onderzoekers kwamen tot een eindpercentage van ongeveer 20 procent verspilling in Nederland. Hiervan was de helft échte verspilling; de rest werd verwerkt in andere producten. Zo komen we toch uit op ongeveer 10 procent, maar de betrokkene onderzoeker Ilona de Hooge was aan de telefoon tegen het NRC voorzichtiger: “Per groenten en fruit lopen de schattingen uiteen van 1 tot 40 procent verspilling. Ik zou me niet vastpinnen op één percentage.”