EU beschuldigt Nederlanders van nepnieuws, factcheckende politieagenten en de Amerikaanse ‘Fake News Awards’

Iedere week verzamelt Factory het belangrijkste nieuws over factchecking en nepnieuws. Met deze week: fake news awards, AP en RT gaan factchecken en Nederlands nepnieuws.

EU-misinformatieteam beschuldigt Nederlandse pers van nepnieuws

Sinds de door minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren (D66) aangekondigde maatregelen om nepnieuws te gaan aanpakken, was de Nederlandse pers niet meer zo bezig met nepnieuws. Afgelopen week laaide het vuur weer op, toen ‘anti-nepnieuwsteam’ EUvsDisinfo een bericht van GeenStijl aanmerkte als ‘nepnieuws’. Het blog zou Oekraïne een ‘fascistisch, corrupt land’ hebben genoemd, aldus de ‘onzineenheid’ van de Europese Unie.

GeenStijl

GeenStijl maakt hier vakkundig gehakt van. Zo noemde de site Oekraïne geen ‘fascistisch land’, maar een staat met een ‘(latent) fascistische politieke onderstroom’, een bewering die de auteur destijds baseerde op de Oekraïense socioloog Volodymyr Ischchenko (al sprak die meer zijn zorgen uit over het gebrek aan kritiek op extreemrechtse en neonazistische opmerkingen in het land).

De verdediging van EUvsDisinfo om GeenStijl de ‘fake news’-sticker te geven, is bovendien lachwekkend summier: ‘Repeats older disinformation about regime in Ukraine. No supporting facts given.’ Wat dan wél kloppende informatie is, wordt opvallend genoeg achterwege gehouden.

Screenshot van de nepnieuwskwalificatie bij het artikel van The Post Online. Beeld: EUvsDisinfo (via Villamedia)

The Post Online

Ook ThePostOnline werd een prooi voor de anti-nepnieuwstak van de East Stratcom Tast Force. Na een melding van de belangenorganisatie Promote Ukraine bestempelde EUvsDisinfo een reportage uit 2015 van journalist Chris Aalberts over een bijeenkomst van het Forum voor Democratie (in aanloop naar het Oekraïnereferendum) als nonsens. Het probleem hier is dat Aalberts slechts bericht over niet-onderbouwde praatjes van onder andere Thierry Baudet, maar dat de EU dit ziet als door de journalist gedane uitspraken.

De Gelderlander

Identiek hieraan was de reden waarom ook De Gelderlander op de lijst staat. Dit regionale dagblad citeerde slechts de Russische Almaz-Antey, die beweerde dat de Buk-raket die vlucht MH17 in juli 2014 neerhaalde uit Oekraïens rebellengebied kwam. Waarschijnlijk miste de EU de nuance tussen het weergeven van de uitspraak van een bron, waardoor het niet om een bewering van het medium zelf ging.

Er is felle kritiek op EU vs Disinfo, een door de EU opgerichte organisatie die nepnieuws in de gaten moet houden. Vanavond in de #nieuwstrend meer hierover, @APleijter reageert bij EenVandaag. pic.twitter.com/qXCtwsjC7n

— Pepijn Nagtzaam (@pepijnnagtzaam) 19 januari 2018

SP-Kamerlid Ronald van Raak heeft inmiddels Kamervragen gesteld aan minister Ollongren over EUvsDisinfo. Universitair docent Alexander Pleijter uitte zijn zorgen bij EenVandaag: ‘Geen enkele overheidsinstantie zou zich bezig moeten houden met het benoemen van media als verspreiders van nepnieuws of desinformatie. (…) Het is heel gevaarlijk om media in een database te zetten en ze te kwalificeren als verspreiders van nepnieuws.’

Europees factchecken? De directeur van IFCN heeft wel wat ideeën

Hoe kan de EU zich beter bezig houden met fake news? Afgelopen week was de directeur van het International Fact-Checking Network (IFCN) in Brussel, om zich aan te sluiten bij de ‘High Level Group’ voor nepnieuws, een onderdeel van de EU. Daar deed Alexios Mantzarlis enkele aanbevelingen aan Europese regeringsleiders, die hij tevens deelde op Twitter:

• EU-instituties moeten snel en regelmatig data met elkaar delen, en elkaar corrigeren waar nodig;
• Laat Eurostat en nationale statistiekbureaus samenwerken met factcheckers om onzinnige cijfers te debunken;
• Maak een duidelijk onderscheid tussen nepnieuws, propaganda en haatzaaien;
• Pas nooit en te nimmer censuur toe: dit medicijn weegt niet op tegen het probleem;
• Wees niet alleen streng tegenover anti-Europese en extreemrechtse nonsens, maar treed net zo hard op tegen nepnieuws van andere politieke achtergronden.

In de High Level Group nemen 39 nepnieuwsdeskundigen plaats, waaronder vertegenwoordigers van Google, Twitter en Facebook. De groep wordt voorgezeten door Madeleine de Cock Buning van het Commissariaat voor de Media. Tegen Villamedia zegt zij: ‘Er komt geen Europees ministerie van de Waarheid, maar een Europees keurmerk kan misschien wel.’ Gelukkig maar dat de tweede optie de voorkeur heeft, want de parallel met George Orwells 1984 is snel gemaakt.

Republikeinen reiken ‘Fake News Awards’ uit aan Amerikaanse media

Foto: Gage Skidmore/Flickr/CC BY-SA 2.0

Alsof het presidentschap van Donald Trump nog niet absurdistisch genoeg was. Op de website van de GOP (Republikeinse Partij) werden deze maand de ‘winnaars’ van de ‘Fake News Awards’ bekendgemaakt. De ‘gelukkigen’: de New York Times, ABC News, CNN, Time, Newsweek en The Washington Post.

Inderdaad vermeldt de GOP enkele misleidende berichten: een slordige ‘scoop’ van CNN over Donald Trump Jr.’s zogenaamde contact met WikiLeaks, Trump die de hand van de Poolse First Lady niet zou schudden, Trump die een vijver met koikarpers volsmijt met visvoer in het gezelschap van de Japanse president Abe.

De desbetreffende media zijn hier met recht op aangesproken (en hebben de hand in eigen boezem gestoken), maar de bewering van de Republikeinen dat 90 procent van de nieuwsberichten over Trump ‘incorrect’ zijn, wordt vervolgens nergens hard gemaakt. Dus doet Republikeinse deze sneer vermoedelijk meteen een stuk minder pijn.

Italianen kunnen nu politie inschakelen als ze nepnieuws aantreffen

Foto: Wikimedia Commons/CC BY-SA 4.0

Je ziet: half Europa houdt zich intensief bezig met nepnieuws, en wat eraan te doen. Duitsland heeft een anti-haatzaaiwet, in Frankrijk en Ierland is er wetgeving in de maak en Nederland doet nog onderzoek naar de mogelijkheden. In Italië zijn ze al een stap verder: de politie heeft een portal opgezet waar burgers hoaxes kunnen melden, bericht Poynter.

De Polizia Postale, een eenheid op het gebied van cybercriminaliteit, checkt zulke nepnieuwtjes vervolgens. Als de agenten een overtreding van de wet bespeuren, kan de ‘dader’ tot drie maanden cel verwachten. In Italië hebben verschillende media hun zorgen geuit over het politieportaal. De Italiaanse politieke-factchecksite Pagella Politica zei tegen Poynter dat deze maatregel ‘grenst aan censuur en wetten die de persvrijheid beschermen’.

De Associated Press en RT slaan ook aan het factchecken

Het gerenommeerde persbureau Associated Press (AP) factcheckt al sinds 1846, vermeldt het trots op zijn fonkelnieuwe Twitteraccount @APFactCheck. Desondanks is de redactie er pas sinds deze maand serieus ingedoken. Journalisten zochten tot nu toe de feiten uit over de kortstondige ‘shutdown’ van de Amerikaanse overheid, de vermeende ‘alternatieve werkelijkheid’ van president Donald Trump en de nieuwe Amerikaanse ambassade in Londen. Daarnaast verzamelt het persbureau met regelmaat de meest misleidende koppen van de week, zoals de claim dat er in Zweden een burgeroorlog zou dreigen.

Ook aan de oostelijke kant van Europa staat er een grote factchecker op. RT (voorheen Russia Today), zelf overigens niet helemaal vrij van het verspreiden van misleidende berichten, wil met ‘FakeCheck’ allerlei onwaarheden over Rusland ontkrachten. Met een vormgeving waar veel westerse media nog een puntje aan kunnen zuigen presenteert de site eerst een meerkeuzevraag, alvorens het ‘goede antwoord’ flitsend te onderbouwen.

De 20 tot nu toe gepubliceerde factcheckers hebben allemaal te maken met iets negatiefs over Rusland, dus houdt wel in gedachten dat RT met FakeCheck een duidelijke agenda heeft.

Klimaatjournalist Jelmer Mommers ontleedt uitspraken van Thierry Baudet

Foto: Elekes Andor/Wikimedia Commons/CC BY-SA 4.0

Ook anno 2018 lopen er nog steeds prominente Nederlanders rond die weinig ophebben met de wetenschappelijke consensus over klimaatverandering: denk aan ondernemer Marianne Zwagerman, maar ook politicus Thierry Baudet is vooralsnog niet overtuigd van het overweldigende bewijs. In een recente tweet wuift hij de klimaatfilm An Inconvenient Sequel van de Amerikaanse ex-bijna-president Al Gore weg.

Baudet noteerde: ‘Er is geen toename in extreme weersomstandigheden. Het klimaat warmt veel minder op dan altijd voorspeld. Meer CO2 heeft geweldig positief effect op plantengroei.’ Vervolgens beoordeelde wetenschapsjournalist Simon Rozendaal Baudets uitspraken in de Volkskrant als ‘grotendeels waar’. Klimaatjournalist (en mijn collega) Jelmer Mommers van De Correspondent neemt de schrijfsels van beide heren onder handen en maakte een uitgebreide factcheck.

Mommers’ oordeel: extreem weer neemt in de nabije toekomst wél toe, de meeste klimaatmodellen hebben de opwarming van de aarde uitstekend voorspeld en (te veel) CO2 is heus niet voordelig voor alle soorten vegetatie.

Argentijnse factcheckbot matcht claims met bestaande checks

De laatste innovatie in factcheckland houdt huis in Argentinië. Factcheckplatform Chequeado introduceert de Chequeabot, die uitspraken en stellingen langs factchecks die al zijn verricht legt. Vergelijkbaar dus met de Claimbuster van de Universiteit van Texas, waar we eerder over schreven.

Poynter legt uit dat Chequeabot zo’n duizend factchecks gebruikt van 25 nieuwsredacties. Als de tool een geschikt artikel vindt in het archief, tovert hij tekst en links tevoorschijn waar de factcheckers van Chequeado mee vooruit kunnen. Innovatiedirecteur Pablo Martín Fernández vertelt aan Poynter dat Chequeado daardoor buiten hun vestigingsplaats – en tevens de hoofdstad van Argentinië – Buenos Aires kan kijken.

Screenshot van de werking van de Argentijnse factcheckbot. Beeld: Chequeada (via Poynter)

Daarbij is Chequeabot een fantastische kans voor Spaanstalige media om publiek dat hun taal spreekt met factchecks te bedienen. (Spaans wordt wereldwijd meer gesproken dan Engels; alleen Mandarijn is nóg meer in trek.)

Alle wetenschappelijke literatuur over desinformatie op een rij

Wat Peter Burger en Alexander Pleijter doen in Nederland en journalisten als Craig Silverman in de Verenigde Staten, doet wetenschapper Rasmus Kleis Nielsen aan de Universiteit van Oxford in het Verenigd Koninkrijk. Vorige week verblijdde de Deen factcheckers van over de hele wereld met een aanvulbare literatuurlijst met naslagwerken over desinformatie. Iedereen kan nieuwe toevoegingen invullen dankzij Google Docs.

En een korte geschiedenisles van de BBC over ‘fake news’

Ben je intussen weer vergeten waar het fenomeen ‘nepnieuws’ ook alweer begon? De BBC maakte een perfecte opfriscursus over wat er de laatste jaren allemaal is voorgevallen. Van de Macedonische tieners die bakken met geld opstrijken met hun nepnieuwssites tot de lijst van 140 onzinsites van BuzzFeed-journalist Craig Silverman, en van de complottheorie ‘Pizzagate’ in Washington DC tot en met de nepnieuwswet in Duitsland, die op 1 januari van kracht werd.

De nieuwe tijdlijn van Facebook bemoeilijkt verspreiding van factchecks

De nieuwsfeed van Facebook in 2011. Beeld: Steve Garfield/Flickr/CC BY-NC-SA 2.0

Paniek in de nieuwsfabriek: Facebook experimenteert met twee verschillende tijdlijnen. Op de ene newsfeed moeten voortaan alleen statusupdates van familie en vrienden te zien zijn; de andere wordt gereserveerd voor nieuws. Voorheen was dit gemengd in één timeline, en duizenden nieuwsredacties vrezen dat het verkeer naar hun sites zal verdampen door Facebooks beslissing.

Voor sommige nieuwsbedrijven lijkt de angst in ieder geval gegrond, somt The New York Times op:

• Página Siete, de op twee-na-grootste nieuwssite van Bolivia, kreeg 20 procent minder bezoekers toen Facebook de zogeheten ‘Explore’-tijdlijn in zijn land testte;
• De krant Los Tiempos in hetzelfde land ontving zelfs 30 tot 60 procent minder internetters op zijn site. Nepnieuws is sinds de Explore-feed toegenomen in Bolovia, bericht de NYT: sites konden tijdens de verkiezingen in december geen grote massa’s meer bereiken via Facebook, toen rondging dat de regering pennen met uitwisbare inkt in de stemhokjes had gelegd;
• Denník N, een website voor abonnees in Slowakije, observeerde 30 procent minder verkeer. Een nepnieuwsbericht over een moslimman die zou hebben gewaarschuwd voor een aanslag op een kerstmarkt, kon vrij circuleren in het Oost-Europese land, terwijl een waarschuwing van de politie daarvoor ondersneeuwde omdat zij van een officieel (en dus geen familie- of vrienden-)account kwam;
• The Phnom Penh Post, een Engelstalige krant in Cambodja, heeft meer moeite om Facebookers te bereiken. Redacteur Stuart White vertelt aan The New York Times over een vriend van hem, die door het gebrek aan nieuws op Facebook dacht dat alle gesprekken over politiek tussen Cambodjaanse Facebookers ineens verdwenen waren. De macht van president Hun Sen kan zo moeilijker gecheckt worden door burgers.

Mark Zuckerberg laat gebruikers betrouwbaarheid van nieuws beoordelen

Naast de proeven met meerdere tijdlijnen gaat Facebook zijn gebruikers vragen welke media betrouwbaar zijn. Dat zei CEO Mark Zuckerberg afgelopen week, schrijft Reuters. Deze manier van ‘gecrowdsourcete’ betrouwbaarheidsoordelen moet uiteindelijk het huidige ‘flag’-systeem van nepnieuws vervangen, lijkt het. De voorkeur van de ‘gewone gebruiker’ boven deskundigen en journalisten om nieuws te beoordelen, zou Facebookers meer vertrouwen moeten geven.

Volgens Tom Gara, opiniechef van BuzzFeed, is deze oplossing alleen gunstig voor media die zich in het midden van het politieke spectrum bevinden, stelt hij tegenover Reuters: ‘Dit klinkt als extreem goed nieuws voor nieuwsuitgevers die niet door de ene of andere zijde worden gehaat.’

Zelf nepnieuws maken lijkt te zorgen voor mediawijsheid onder kinderen

Laatst schreven we al over ‘nepnieuwstool’ DROG van Ruurd Oosterwoud. Zijn workshops lijken nu al vruchten af te werpen, als we een reportage van Nieuwsuur mogen geloven. Het nieuwsprogramma bezocht een groep vwo-scholieren in Bilthoven, die met koppen als ‘De zomervakantie wordt ingekort’, ‘Netflix verwijdert helft series’ en ‘Voedsel McDonald’s vermindert het zicht’ op de proppen kwamen.

Uit onderzoek van de Universiteit van Cambridge blijkt dat leerlingen die zelf nepnieuws verzinnen, het ook beter gaan herkennen, schrijft Nieuwsuur-verslaggever Rudy Bouma. Hoe dan ook lijken de vwo’ers het ‘vak’ snel te beheersen: hun onzinberichtjes op de nepsites ‘The Dutch Post’ en ‘Het Laatste Geluid’ worden binnen een dag 3.500 keer bezocht.

Twittertroll liegt over MH17, onthult Nieuwsuur

Het gedenkmonument op Schiphol ter nagedachtenis van de slachtoffers van vlucht MH17, in 2014. Foto: Roman Boed/Flickr/CC BY 2.0

Voor veel nabestaanden van de neergehaalde rampvlucht MH17 zal het erg lastig zijn om de tragedie een plekje te geven. Dat wordt nog bemoeilijkt door sensationeel nieuws dat met enige regelmaat opduikt over de vliegramp: een paar maanden geleden zou er nog sprake zijn van een ‘nepgetuige’ tijdens een informatiebijeenkomst op de Vrije Universiteit, nu blijkt een 27-jarige man uit Nieuwegein zich geruime tijd te hebben voorgedaan als nabestaande van iemand die nu springlevend is.

Het was wederom Nieuwsuur dat naar buiten bracht dat ‘Twittertroll’ Gordon Nelson al zeker twee jaar doet alsof zijn broer omkwam bij de fatale vlucht in juli 2014. Zijn nonsens kwamen onder andere terecht bij Metro, GeenStijl en RTL Late Night. Afgelopen zomer kwam Nieuwsuur Nelson al op het spoor, maar nu heeft het ook bewijs dat hijzelf achter het beruchte Twitteraccount zit.

Nieuwsuur wist Nelson op te sporen via berichten op Twitter, Facebook, Instagram, Periscope en YouTube, en door het vergelijken van e-mailadressen en telefoonnummers. Tegen de nieuwsrubriek zegt de troll: ‘Natuurlijk lieg ik over MH17 en verspreid ik misinformatie. Ik schaam me daar niet voor. We leven in een vrij land.’

Volkskrant-columnist Martin Sommer draagt een mogelijke oplossing aan om dergelijk gedrag op sociale media voortaan te voorkomen: verplicht registreren met naam en toenaam.

Twitter ontdekt nog duizend ‘troll farm’-accounts op zijn platform

Twitter heeft nog eens 1.062 accounts gevonden die kunnen worden gelinkt aan de in Sint Petersburg gevestigde Internet Research Agency (IRA), beter bekend als de Russische ‘troll farm’. Daarmee komt het aantal, veelal geautomatiseerde, accounts dat in de periode van de Amerikaanse presidentsverkiezingen in 2016 onrust stookte op 3.814. Deze plaatsten bij elkaar bijna 176.000 tweets, waarvan ruim 8 procent over de verkiezingen in de VS ging.

Uit heel Rusland analyseerde Twitter meer dan 13.000 extra accounts bij elkaar dan eerder naar buiten kwam. Gezamenlijk waren dus circa 50.000 Russische (bot-)accounts actief tijdens de presidentsverkiezingen in Amerika, ofwel 0,016 procent van alle Twittergebruikers op dat moment.

Om dit soort excessen te voorkomen, wil Twitter in 2018 meer investeren in machine learning, zodat nepnieuws en automatische accounts kunnen worden teruggedrongen. Ook het coördineren van meerdere accounts via externe applicaties als TweetDeck wil Twitter aanpakken. De tijd zal leren of dit effectief is.

Windvlaag in Den Bosch werd ten onrechte gesitueerd in Londen

Heel Nederland kent de video van een sterke windvlaag in Den Bosch, die twee mensen optilde en meters wegblies. Minder bekend is het feit dat een Britse twitteraar genaamd ‘Sensation’ deed alsof de Nederlandse storm eigenlijk in Londen huishield.

This crazy wind in London is doing people so dirty LOOOOOOOOOOLpic.twitter.com/8hVnjPhcBw

— Sensational (@LowkeyMo_) 18 januari 2018

De tweet, geplaatst op 18 januari, is al bijna 100.000 keer gedeeld en dubbel zoveel geliket. Bijna 5 miljoen mensen hebben het filmpje al gezien, meldt RTL Nieuws.