Factcheck: ‘Plakkaat van Verlatinghe was eerste onafhankelijkheidsverklaring ter wereld’

Nogal wat Nederlanders zijn er trots op: het ‘Placcaert Vande Staten Generael vande Gheunieerde Nederlanden.’ In de volksmond veel beter bekend als het Plakkaat van Verlatinghe. Op 26 juli 1581 lieten de Nederlanders de Spaanse overheerser Filips II met deze (de facto) onafhankelijkheidsverklaring weten dat zij diens gezag niet langer respecteerden. Classicus Anton van Hooff noemt het zelfs ‘de eerste onafhankelijkheidsverklaring ter wereld’. Heeft hij gelijk?

We weten zeker dat het Plakkaat van Verlatinghe de bekendste onafhankelijkheidsverklaring aller tijden inspireerde: de Declaration of Independence van de Verenigde Staten, uit 1776. Hoogleraar Stephen Lucas van de University of Wisconsin ziet parallellen tussen de Nederlandse en Amerikaanse verklaringen als het gaat over de tirannie van de koning, het gebruik van juridische methodes om hun argumenten kracht bij te zetten en het gebrek aan een alternatief voor revolutie. Fun fact: het papier van de Amerikaanse versie is afkomstig van molens uit de Zaanstreek.

De eerste onafhankelijkheidsverklaring

Net als met het WK voetbal neemt Nederland een tweede plek in met de onafhankelijkheidsverklaring. Het was Schotland dat al in 1320 met de Declaration of Arbroath kwam. Op 6 april dat jaar tekenden 51 Schotten van adellijke afkomst het document om op de Schotse onafhankelijkheid van het Engelse koninkrijk te hameren bij paus Johannes XXII.

De ondertekenaars wilden niets weten van de erkenning van de paus. Zij waren tegen de inlijving van Schotland door de Engelse koning Edward I, in 1305. Ook hekelde de groep diens besluit om de Schotse koning Robert the Bruce het jaar erop te excommuniceren. Dat schrijft historicus Geoffrey Wallis Steuart Barrow in Robert the Bruce and the Scottish Identity. Net zoals de Nederlanders meer dan tweeënhalve eeuw later zouden schrijven, beloofden de Schotten zelf een koning te kiezen die wel geschikt was voor die rol.

Conclusie

Nederland was het eerste land met de onderzeeër, de telescoop, de microscoop en Bluetooth. Maar wat een onafhankelijkheidsverklaring betreft, waren we tweeënhalve eeuw later dan Schotland. We beoordelen de claim daarom als onwaar.