Alle wetten tegen nepnieuws, Donald Trumps handelsonzin en de zogenaamde botten van Amelia Earhart

Iedere week verzamelt Factory het belangrijkste nieuws over factchecking en nepnieuws. Met deze week: nepnieuwsgames, nepnieuwscursussen en nepnieuwswetten.

Alle wetten tegen nepnieuws en desinformatie op een rij

Van Brazilië tot Zuid-Korea en van Duitsland tot Kroatië: landen over de hele wereld bekijken as we speak wat zij kunnen en moeten uitrichten tegen de verspreiding van al dan niet gevaarlijke onzinberichten. Poynter maakte een handig overzicht van de staten die serieuze voorstellen hebben gedaan om hier ook op juridisch vlak werk van te maken:

• Brazilië: in januari stelde het Zuid-Amerikaanse land een ‘taskforce’ tegen fake news voor;
• Duitsland: de beruchte ‘Netzwerkdurchsetzungsgesetz’ is sinds 1 januari van kracht in ons buurland. Sociale netwerken met meer dan 2 miljoen leden moeten haatzaaiende of ‘illegale’ posts binnen 24 uur verwijderen, op straffe van een boete tot liefst 50 miljoen euro. Critici stellen dat sociale media hierdoor ‘te preventief’ te werk gaan en het zekere voor het onzekere nemen als zij mogelijk haatdragende berichten van hun platformen halen;
• Frankrijk: president Emmanuel Macron wil desinformatie actief bestrijden in verkiezingstijd. Daarnaast wil hij strenger kunnen optreden tegen nepnieuws verspreidende tv-netwerken en eist hij in een initiatiefwet dat contentmakers gesponsorde inhoud expliciet vermelden;
• Filipijnen: in het land van de omstreden president Rodrigo Duterte heeft een wet tegen nepnieuws dat wordt verspreid door de regering het niet gehaald. Critici, waaronder Duterte, noemden het document ‘ongrondwettelijk’;
• Ierland: het meest westelijke EU-land richt zich met een recent wetsvoorstel op bots. De Ieren willen eenieder die zich 25 nepidentiteiten aanmeet op sociale media kunnen bestraffen met maximaal vijf jaar celstraf of een boete van maximaal 10.000 euro.
• Indonesië: vorige week schreven we al dat de Indonesische politie enkele leden van de nepnieuws verspreidende onlinegroep Muslim Cyber Army had opgepakt. Maar het Zuidoost-Aziatische land doet meer, aldus Poynter. Zo moet een door president Joko Widodo opgerichte National Cyber and Encryption Agency desinformatie en hoaxes bestrijden in aanloop naar de regionale Indonesische verkiezingen in juni;
• Italië: zoals eerder beschreven beschikt Italië sinds januari over een ‘factcheckeenheid’ bij de politie. De zogeheten Polizia Postale controleert berichten van burgers die nepnieuws bij hen melden. Als er een wet is overtreden, neemt de eenheid juridische actie, bericht Poynter;
• Kroatië: een wetsvoorstel in het Balkanland richt zich met name op haatzaaien en toont volgens Poynter raakvlakken met een soortgelijke wet in Duitsland;
• Maleisië: in aanloop naar de verkiezingen in augustus wil de Maleisische minister-president Najib Razak een anti-nepnieuwswet door het parlement loodsen. Volgens Poynter kan zijn voorstel rekenen op goedkeuring van koning Sultan Muhammad V en is het reeds besproken met afgevaardigden van Facebook en Google;
• Singapore: op het zuidelijke puntje van het Maleisische schiereiland mochten ook burgers meedenken over anti-nepnieuwswetgeving, schrijft Poynter. In januari verwelkomde het land een parlementaire commissie, die gaat onderzoeken hoe fake news op internet het best kan worden aangepakt. Journalisten en actiegroepen konden hun ideeën mededelen;
• Spanje: in dit Zuid-Europese land zijn al te forse maatregelen tegen nepnieuws voorlopig on hold gezet. Deze maand deed een commissie een non-bindend voorstel om in Europees verband nepnieuws aan te pakken, maar de linkse coalitie stemde tegen;
• Verenigd Koninkrijk: de Britten willen zich hoofdzakelijk weren tegen nepnieuws uit het buitenland. Sinds de gebeurtenissen van afgelopen weken (en de Brexit in 2016) is het niet moeilijk om te raden dat de regering hiermee in de eerste plaats op Rusland doelt;
• Verenigde Staten: net als hun taalgenoten aan de overkant van de Atlantische Oceaan hopen de Amerikanen zich kranig te kunnen weren tegen Russisch nepnieuws. Sinds de presidentsverkiezingen in 2016 is de relatie met Rusland tot een dieptepunt gezonken. Nieuwe wetgeving in Amerika richt zich dan ook vooral op politieke reclame die via platformen als Facebook wordt verspreid onder het Amerikaanse volk;
• Zuid-Korea: als buurland van het vermoedelijk meest propagandarijke land ter wereld doet Zuid-Korea een hoop tegen nepnieuws. De Nationale Vergadering in het land diende meer dan tien amendementen in om dit verschijnsel in te dammen. Bij de helft daarvan worden sociale media geacht aan zelfregulering te doen, aldus Poynter. Onder meer aan het gebruik van bots om reacties op platformen te manipuleren, moet volgens de Zuid-Koreanen een einde komen;
• Zweden: de voorgestelde wetgeving in Zweden verschilt van de rest, schrijft Poynter. Het Scandinavische land wil niet alleen – met dure woorden – ‘psychologische verdediging’ optuigen voor zijn burgers tegen buitenlandse bullshitinvloeden, maar ook feitelijke inhoud aan de man en vrouw brengen.

BBC ontwikkelt nepnieuwsgame voor middelbare scholieren

Het Schotse hoofdkantoor van de BBC in Glasgow. Foto: Pixabay/CC0

In Nederland hebben we sinds een tijdje de nepnieuwsgame ‘Slecht Nieuws’ van ontwikkelaar DROG. Groot-Brittannië voert dankzij de BBC een tegenhanger in: iReporter. Het spel is bedoeld voor 11- tot 18-jarigen en laat hen in de huid kruipen van een BBC-journalist. Het ontwerp is verzorgd door Aardman Animations, bekend van Wallace & Grommit.

Spelers krijgen onder andere te maken met het kiezen van bronnen, het onderzoeken van politieke uitspraken, reacties op sociale media en de vraag of bepaalde afbeeldingen waarheidsgetrouw zijn.

Voor de iets oudere scholieren, in de groep 16-18 jaar, heeft de BBC in samenwerking met de Schotse Dundee University een ander programma opgetuigd: Evidence Toolkit. Hierbij wordt gebruik gemaakt van het archief van BBC Radio 4-programma Moral Maze, en kunnen scholieren onderzoeken hoe politieke beweringen in een artikel terechtkomen.

Donald Trump verzon claim om Canadese premier voor zich te winnen

De Canadese premier Justin Trudeau (links) en de Amerikaanse president Donald Trump. Foto: The White House/Wikimedia Commons/Public domain

President Trump is niet vies van nepnieuws – dat weten we ondertussen wel. Maar dat hij bewust naar dat middel grijpt om zijn zin te krijgen bij handelsbesprekingen, dat is nieuw. In gesprek met de Canadese premier Justin Trudeau zoog Trump uit zijn duim dat de VS een handelstekort hebben met hun noorderburen, meldt The Washington Post.

Maar, zoals met zoveel van Trumps uitspraken, dat klopt niet. Het Office of the United States Trade Representative stelde vast dat de Verenigde Staten juist een handelsoverschot van 12,5 miljard dollar hebben met Canada. Het maakte de president niets uit: op Twitter hield hij vast aan zijn verzonnen standpunt.

We do have a Trade Deficit with Canada, as we do with almost all countries (some of them massive). P.M. Justin Trudeau of Canada, a very good guy, doesn’t like saying that Canada has a Surplus vs. the U.S.(negotiating), but they do…they almost all do…and that’s how I know!

— Donald J. Trump (@realDonaldTrump) 15 maart 2018

1 op de 6 kogels afgevuurd in Rotterdam-Zuid? Daar is geen enkel bewijs voor

Volgens VVD-raadslid Jan-Willem Verheij in Rotterdam, wordt van elke 6 in Nederland afgevuurde kogels er 1 in Rotterdam-Zuid geschoten. Universitair docent Alexander Pleijter en Nieuwscheckers-redacteur Fiorella Opromolla onderzochten deze opzienbarende claim, die afkomstig is van een reportage in de Volkskrant.

Hun bevinding? Voor heel Nederland wordt niet bijgehouden hoeveel kogels er worden afgevuurd; hoogstens het aantal schietincidenten. Voor Rotterdam-Zuid zijn bovendien geen specifieke cijfers beschikbaar. Verheijs verweer dat het door hem genoemde cijfer uit een ‘vertrouwelijk rapport’ komt, lijkt dan ook een duidelijk gevalletje nepnieuws.

Is de legendarische pilote Amelia Earhart teruggevonden? De Volkskrant checkt het

De Amerikaanse pilote Amelia Earhart. Foto: NASA/Flickr

Een paar mysteries zijn na tientallen jaren nog altijd niet opgelost. Denk aan het in Afrika neergestorte vliegtuig van toenmalig VN-secretaris-generaal Dag Hammarskjöld. Of de moord op de Zweedse premier Olof Palme na een bioscoopbezoek in Stockholm.

De verdwijning van Amelia Earhart is er nog zo een. Earhart werd in 1932 de eerste vrouwelijke piloot die de Atlantische Oceaan overvloog. Vijf jaar later verdween ze samen met navigator Fred Noonan spoorloos, ergens boven de Grote Oceaan, in een poging om de wereld rond te vliegen. Laatst stelden een forensisch antropoloog dat haar stoffelijke resten zijn teruggevonden op het eiland Nikumaroro.

Maar zijn die botten wel van Earhart? Dat is zeer onwaarschijnlijk, ontleedt wetenschapsredacteur Maarten Keulemans van de Volkskrant alle heuglijke berichten hierover. Ten eerste is het skelet op een of andere manier kwijtgeraakt, waardoor onderzoek moet gebeuren aan de hand van documenten die daarover zijn opgesteld.

De antropoloog die Keulemans aanhaalt, kijkt volgens hem vooral naar de eigenschappen die erop kunnen duiden dat het inderdaad om Earhart gaat. Maar hij gaat voorbij aan alle factoren die op het tegendeel wijzen, legt Keulemans uit. Zo meende een arts die de resten jaren geleden onderzocht, dat het om een man ging. Bovendien was Earhart vermoedelijk niet de enige vrouw die op Nikumaroro zou zijn geweest: op het eiland, dat bij het land Kiribati hoort, hebben ook vissers geleefd.

Een uur nepnieuwscursus van niemand minder dan Claire Wardle

Mediawijsheid, digitale geletterdheid, nepnieuwsles: binnen en buiten het onderwijs gaan steeds meer stemmen op om mensen bewust te maken van nepnieuws – en hoe ze ermee om kunnen gaan. Promovenda en nepnieuwsexpert Claire Wardle doet nu ook een duit in het zakje, met een cursus van een uur.

Het lesprogramma is gratis beschikbaar via de website van First Draft News. Deelnemers krijgen vier modules voorgeschoteld: de betekenis van verificatie, de tools die daarvoor worden gebruikt, hoe betrouwbaarheid, tijdstip en locatie van een foto kunnen worden gecontroleerd, en hoe je een digitale voetafdruk kunt analyseren.

Staan leraren echt zo onder druk bij het geven van een schooladvies?

Foto: Innovation School/Flickr/CC BY-NC 2.0

Met cijfers moet je altijd voorzichtig omgaan, zeker als journalist. Onderwijsdeskundige Ronald Buitelaar klom in de pen na het verschijnen van een enquête van vakbond CNV Onderwijs, wiens ontdekkingen gretig werden overgenomen door de Volkskrant en EenVandaag. De strekking: driekwart van de leraren wordt onder druk gezet door ouders als zij schooladvies aan hun kinderen moeten verstrekken.

Buitelaar dook in het achterliggende onderzoek en stelt enkele cruciale beperkingen vast. Zo gaat het om een enquête onder vakbondsleden: een groep die zich waarschijnlijk sneller zal uitspreken over misstanden in hun beroepsgroep. Verder worden de percentages voor ‘soms’, ‘regelmatig’ en ‘vaak’ bij elkaar opgeteld als de leraren wordt gevraagd in hoe frequent zij druk van ouders voelen.

Tot slot wordt niet duidelijk of de ‘intimidatie’ door ouders van schoolgaande kinderen in het algemeen gebeurt, of specifiek als de leraar in kwestie niveau-advies geeft voor het voortgezet onderwijs. ‘Rammelende uitkomsten van een haast-je-rep-je onderzoek’, concludeert Buitelaar op zijn blog. ‘Intussen is de toon in de samenleving weer gezet.’