Factcheck: ‘Bedrijfsvoering Brabantse boeren schadelijker voor milieu dan drugsdumpingen’

De manier waarop boeren hun bedrijf voeren is schadelijker voor het milieu dan het grote aantal drugsdumpingen. Dat zei provinciebestuurder Johan van den Hout begin april in het tv-programma KRAAK van Omroep Brabant.

Van den Hout geeft als reden de ‘veel grotere schaal’ waarop boeren een ‘stikstofdeken’ over de provincie leggen met hun bedrijfsvoering. ‘Het komt uit de veehouderij, het verspreidt zich door de lucht en het komt neer op natuurgebieden. Daar doet het teniet wat wij met natuurbeheer proberen te bereiken’, zei hij begin deze maand in de uitzending van Omroep Brabant.

Grondwater

Ook de aantasting van het grondwater door stikstof ziet hij als een probleem. ‘Dat spul zakt direct naar ons grondwater. Dat verspreidt zich over de provincie. We halen daar ons drinkwater uit, dat nu nog bronwaterkwaliteit heeft. En het verzadigt natuurgebieden met voedingsstoffen terwijl die gebieden juist schraal horen te zijn. Het is dweilen met de kraan open.’

Verschillend

Het dumpen van drugsafval en de uitstoot van stikstof die in het grondwater terechtkomt, zijn twee compleet verschillende vormen van milieuvervuiling. In deze check beperken we ons tot de gemene deler die Van het Hout aandraagt. De schadelijke stoffen die in de bodem en dus het grondwater terechtkomen.

Schade door drugsdumping

De dumpingen van drugs zijn inmiddels een bekend beeld in kranten en journaals. Blauwe vaten met chemische afvalstoffen, die overblijven na het produceren van uiteenlopende drugs, gedumpt in bossen of ander dunbevolkt gebied. Vaak bevatten ze zogeheten ‘precursors’ om andere stoffen van te maken. Dat zijn oplossingen van aceton, ether of methanol, of stoffen zoals formamide, methylamine en zuren. De verhouding tussen geproduceerde drugs en de achterblijvende afvalstoffen loopt uiteen, becijfert het European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (ECDDA): van 1 kilo MDMA en 6 tot 10 kilo afval, tot 1 kilo amfetamine en 20 tot 30 kilo aan overblijfselen.

Vaak gaan de vaten lekken, wat gevaarlijk is voor mensen en dieren in de omgeving, schreven de Nationale Politie en het Openbaar Ministerie in januari 2016 in het Jaarbericht Intensivering aanpak ondermijning in Zuid-Nederland. De risico’s werden in augustus 2015 duidelijk in België. Vier kinderen moesten naar het ziekenhuis wegens chemische brandwonden, veroorzaakt door een plas met synthetisch drugsafval.

Elke drugsdumping kost gemiddeld 20.000 euro om op te ruimen, aldus de politie en het OM. Omroep Brabant schrijft in het bovenstaande bericht dat in 2016 101 drugsdumpingen werden aangetroffen in Brabant. Grof geschat komt dat dus neer op een schadepost van 2,02 miljoen euro.

MDMA in gewassen

Maar dumpen gebeurt ook via het riool, zoals de politie Zeeland-West-Brabant en waterschap Brabantse Delta begin dit jaar ontdekten in Baarle-Nassau. Ook het dumpen, verbranden of het mengen van de afvalstoffen met mest komt voor. Dat laatste trof de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) aan. In gewassen werden lichte concentraties MDMA gevonden, de werkzame stof in xtc-pillen.

Weinig kennis

We weten echter nauwelijks wat de effecten zijn van xtc-achtige vloeistoffen die in de bodem verdwijnen, rapporteert de Omgevingsdienst Midden- en West-Brabant. ‘Het is voor te stellen dat een en ander mede afhankelijk is van de plaatselijke bodemgesteldheid (klei of zand), de hoeveelheid vloeistof die hierop en hierin terechtkomt, alsmede de mate van uitloging en de weersgesteldheid (verdunning door neerslag of verdere verspreiding). Bovendien kan onderscheid worden gemaakt in vloeistoffen, welke op ‘het land’ of in de waterbodem van een sloot of ander water terechtkomen.’

Ook toenmalig minister van Veiligheid en Justitie, Ivo Opstelten deelde in 2014 aan de Tweede Kamer mee dat veel onbekend is over milieuschade door drugsdumping. ‘Hoeveel milieuschade drugsafval veroorzaakt hangt af van de mate waarin het afval in aanraking komt met de grond, het grondwater of het oppervlaktewater. Deze milieuschade kan aanzienlijk zijn.’

Schade door stikstofuitstoot

Omroep Brabant haalde in zijn berichtgeving het Planbureau voor de Leefomgeving (PBL) aan, dat in een recent rapport sprak van ‘mestfraude’ door Brabantse boeren. Dit zou met name komen door de grote hoeveelheden intensieve veehouderij en geproduceerde mest. Het PBL schat de overschrijding van de norm voor stikstof op 4 tot 28 procent: een gigantische onzekerheidsmarge. De eerdergenoemde NVWA ging in 2014 langs bij een selectie van boerenbedrijven. Zij constateerde in 10 procent van de gevallen een normoverschrijding.

Inkrimpen

Een oplossing kan het inkrimpen van de intensieve veehouderij zijn, aldus het PBL. In Oost-Brabant (en Noord-Limburg) vinden immers de grootste overschrijdingen van Nederland plaats. Landelijk gezien raamt het planbureau het wegnemen van maatschappelijke schade door stikstofvervuiling op 700 miljoen euro. Denk aan verbeterde kwaliteit van het drinkwater (100 tot 300 miljoen euro aan maatschappelijke baten). En natuurlijk minder stikstof dat in de bodem zakt (300 miljoen tot 2 miljard euro). Wederom gigantische slagen om de arm. Zoals het PBL zelf zegt: ‘De maatschappelijke baten van de Meststoffenwet zijn aanzienlijk. Kwantificering van die baten in geld is echter onzeker.’

Geen harde cijfers

Het PBL vervolgt: ‘Bovendien is de vaststelling van eventuele schade lastig. Daardoor is het ook een potentiële bron van onenigheid tussen overheid en agrariërs. Zo kan de schade van jaar tot jaar variëren, afhankelijk van de weersomstandigheden. Daarnaast is er onzekerheid over de langetermijneffecten van bemesten onder de gebruiksnormen. Zo is er de vrees dat de schade in de loop van de tijd toeneemt door afnemende bodemvruchtbaarheid.’

Zeker is wel dat boerenbedrijven een grote rol spelen in stikstofuitstoot. Onderzoek in Overijssel uit 2009 toonde aan dat zo’n 35 procent van de emissies voortkwam uit boerenbedrijven in een straal van 10 kilometer rondom de metingsplaats, meldt de Wageningen Universiteit.

Harde cijfers op Europese schaal zijn er evenmin. Als de marges in Nederland als groot waren, zijn die voor de hele Europese Unie op z’n zachtst gezegd nattevingerwerk. De milieuschade in de EU bedraagt 25 tot 145 miljard euro per jaar, zo haalt Jan Willem Erisman van het Louis Bolk Instituut (Vrije Universiteit Amsterdam) aan in een presentatie.

Conclusie: niet te checken

Brabantse boerenbedrijven die en masse stikstof over hun provincie uitstoten zijn schadelijker voor het milieu dan drugsproducenten die hun afval in de natuur dumpen, zei provinciebestuurder Johan van den Hout bij Omroep Brabant. We kunnen met zekerheid stellen dat beide praktijken onze leefomgeving geen goed doen. Beide lopen qua kosten in de miljoenen, zo niet miljarden, maar er zijn tal van verborgen en geschatte kosten die zich moeilijk in een concrete som laten vatten.

Het grootste obstakel is echter om de milieuschade van stikstof door boeren enerzijds en drugsafval anderzijds na te gaan, laat staan met elkaar te vergelijken. Stikstofemissies vervuilen de bodem en het drinkwater; drugsafval lekt weg in de natuur en is gevaarlijk voor burgers in de directe omgeving. Maar de precieze gevolgen op de lange termijn zijn onbekend bij zelfs de prominentste wetenschappelijke instellingen. Dus beoordelen we de uitspraak van Van den Hout als niet te checken.