Factcheck: ‘Stichting Brein beroept zich op auteurswet van honderd jaar oud’
Tegenwoordig download je net zo makkelijk ondertitels als films. Vaak worden die zogeheten .srt-bestanden gemaakt door hobbyisten. Stichting Brein kwam in opstand. De rechtbank in Amsterdam heeft daarom eind april 2017 een verbod in het leven geroepen: zelfgeschreven ondertiteling vormt een inbreuk op het auteursrecht van de filmmaker.
Stichting Brein, die zich sinds jaar en dag hard maakt voor dat recht, beroept zich in die zaak ‘op een auteurswet van honderd jaar oud’. Dat tekende de Volkskrant op uit de mond van belangenbehartiger Stichting Laat Ondertitels Vrij. Alleen als ondertitelaars toestemming krijgen van de makers, mogen zij deze via internet verspreiden. Aldus het Amsterdamse vonnis. Het oordeel van de rechtbank komt overeen met artikel 45d van de Auteurswet:
De uitspraak
‘Tenzij de makers en de producent van een filmwerk schriftelijk anders zijn overeengekomen, worden de makers geacht aan de producent het recht overgedragen te hebben om (…) er ondertitels bij aan te brengen en de teksten ervan na te synchroniseren. Het vorenstaande geldt niet ten aanzien van degene die ten behoeve van het filmwerk de muziek heeft gemaakt en degene die de bij de muziek behorende tekst heeft gemaakt. Ongeacht de wijze van overdracht is de producent aan de makers voor de overdracht van rechten en de exploitatie van het filmwerk een billijke vergoeding verschuldigd. Van het recht op een billijke vergoeding kan geen afstand worden gedaan.’
In dat wetsartikel wordt ook verwezen naar artikel 14, dat luidt: ‘Onder het verveelvoudigen van een werk van letterkunde, wetenschap of kunst wordt mede verstaan het vastleggen van dat werk of een gedeelte daarvan op enig voorwerp dat bestemd is om een werk ten gehore te brengen of te vertonen.’ Daaronder valt dus ook het voor eigen gebruik ondertitelen van films en series.
Wat houdt de Auteurswet in?
De Auteurswet werd in het leven geroepen op 23 september 1912, onder auspiciën van toenmalig koningin Wilhelmina, minister Regout van Justitie en minister De Waal Malefijt van Koloniën. De wet is dit jaar dus 105 jaar oud, wat strookt met de bewering van Stichting Laat Ondertitels Vrij. Maar voorzag het juridische document in die tijd ook al dat mensen ooit tegen de wet een film of serie zouden ondertitelen en dat product via internet zouden verspreiden?
In paragraaf 3, artikel 10 worden de ‘werken van letterkunde, wetenschap of kunst’ opgesomd die onder de Auteurswet van 1912 vallen. Daaronder zijn ook ‘filmwerken’ en ‘computerprogramma’s en het voorbereidend materiaal’. Maar uiteraard kon men in 1912 nog niet voorzien dat de computer uitgevonden zou worden, laat staan zo’n gangbaar consumentenproduct waar je films met ondertiteling op kon kijken. (De eerste Nederlandse geluidsfilm was Willem van Oranje in 1934; de eerste computer in Nederland was de ARRA I, die in 1952 in het Mathematisch Centrum te Amsterdam werd geplaatst.)
Wetsvoorstel
In 2002 diende minister Korthals van Justitie een wetsvoorstel in met talloze aanpassingen voor de Auteurswet van toen negentig jaar oud. Hij spreekt daarin van ‘specifieke en starre en in verband met de digitalisering minder goed hanteerbare en uitvoerbare normen’, die een nieuwe en met de tijd meegaande wet zou moeten wegnemen. Korthals’ wetsvoorstel werd op 6 juli 2004 van kracht, met de handtekeningen van koningin Beatrix en justitieminister Donner.
Sindsdien verduidelijkt lid 2 van artikel 10 meteen waar het verbod op verspreiding van zelfgemaakte ondertiteling onder geschaard wordt: ‘Verveelvoudigingen (…) zoals vertalingen (…) worden, onverminderd het auteursrecht op het oorspronkelijke werk, als zelfstandige werken beschermd.’
Conclusie: grotendeels waar
Stichting Brein beroept zich op de Auteurswet, die in 1912 werd geïntroduceerd. In dat opzicht is de claim van Stichting Laat Ondertitels Vrij als waar te beschouwen. Als we specifiek kijken naar het ‘verveelvoudigen’ van ondertitels gepaard met digitale bestanden als films en series, spreekt de wet daar pas sinds 2004 over – dertien jaar geleden dus. Omdat die aanpassing de Auteurswet zelf niet fundamenteel verandert en het een ingreep betreft om een nieuwe technologie wettelijk bespreekbaar te maken, beoordelen we de beoordeling als grotendeels waar.