‘Ze hebben al 361 mensen in de Middellandse Zee laten sterven’

Bovenaan de Facebookpagina van Spaanse reddingsorganisatie Open Arms prijkt een filmpje waarin staat dat ‘ze’ al 361 dood in het water van de Middellandse Zee hebben achtergelaten. ‘Ze’ doelt hier waarschijnlijk op de nationale overheden die het schip van Open Arms geen toestemming verleenden om hun havens binnen te varen. Heeft de onwil van overheden tegenover het werk van Open Arms daadwerkelijk geleid tot 361 doden?

Italië en Malta ontzegden de schepen toegang waardoor de reddingsdiensten hun werk niet konden uitvoeren. Daardoor zijn er naar hun schatting al 361 mensen overleden die anders gered konden worden. FACTORY zocht uit waar die schatting op gebaseerd is.

De organisatie

Open Arms is een reddingsorganisatie gevestigd in Barcelona. De organisatie maakt deel uit van de International Maritime Rescue Federation (IMRF), een organisatie die wereldwijd maritieme reddingsdiensten verenigt en representeert. Open Arms is als reddingsdienst een serieuze speler: de lijst met prijzen en onderscheidingen op hun site verraadt dat hun bijdrage aan reddingswerk groot is.

De cijfers

Maar klopt hun claim ook? De documentatie rondom geredde en verdronken vluchtelingen schiet ernstig tekort. Zo reizen vluchtelingen vaak zonder paspoort en worden verdronken lichamen vaak niet teruggevonden. Er zit daarom weinig anders op dan af te gaan op cijfers die Open Arms zelf prijsgeeft. Op hun website is te zien dat de organisatie de afgelopen jaren samen met andere partijen heeft deelgenomen aan reddingsmissies op de Middellandse Zee. In de periode van september 2015 tot en met augustus 2018 heeft Open Arms daarbij 5619 mensen gered.

5619 mensen in een periode van 36 maanden dus. Dat zijn 365+366(schrikkeljaar)+365 dagen, opgeteld 1096 dagen. Dat zou betekenen dat er per dag 5619:1096=5,13 vluchtelingen gered zijn. Die cijfers kunnen vergeleken worden met de claim dat 361 vluchtelingen niet-te-redden vluchtelingen zijn gestorven. Omdat de boot niet mag uitvaren werd vanaf 14 januari geteld hoeveel vluchtelingen er gered hadden kunnen zijn. Na 10 februari, toen de teller op 361 stond, is gestopt met tellen. Dat is een periode van 28 dagen. 361:28=12,89 per dag. Op basis van de cijfers van Open Arms zelf zou dit betekenen dat ze in deze periode van plan waren om ruim twee keer zoveel vluchtelingen te redden als ze de afgelopen jaren gemiddeld hebben gedaan. Het genoemde aantal van 361 ‘onnodige doden’ is als je hier vanuit gaat sterk overdreven.

Onzekerheden en overdenkingen

Het is echter onmogelijk om op basis van deze cijfers een conclusie te trekken over de claim. Dat heeft meerdere redenen. Allereerst is de stroom vluchtelingen niet constant. Al Jazeera meldt op basis van cijfers van het IOM (International Organization for Migration) dat er in de eerste zestien dagen van dit jaar 4216 mensen de oversteek via de Middellandse Zee waagden. In 2018 waren dit 2365 mensen. Meer vluchtelingen om te redden, dus. Als je dit meeneemt in de berekening, komt het getal van 12,89 mensen toch aardig in de buurt.

Ook dient er rekening gehouden te worden met de beoogde frequenties van de reddingsmissies, en het aantal beschikbare reddingswerkers in een periode. Eén zaak bemoeilijkt de factcheck nog meer dan de voorgaande variabelen: zoals al eerder aangegeven is de documentatie over vluchtelingen, verdronken of levend aangekomen, erg gebrekkig. Naast het IOM proberen ook de Verenigde Naties en verschillende academici en journalisten grip te krijgen op het aantal vluchtelingen. Dat lijkt echter nagenoeg onmogelijk zoals De Correspondent in een artikel al blootlegde. Dat komt andere vanwege de volgende praktische obstakels: niet alle migranten hebben een paspoort bij zich en het is erg lastig om gezonken boten en lichamen op de zeebodem te tellen. Daarnaast verdwijnen veel migranten direct in de illegaliteit. Het is onduidelijk hoeveel: IOM geeft aan dat er vorig jaar 2297 mensen ‘dood of vermist’ raakten tijdens hun oversteek. Hoeveel daarvan anoniem Europa hebben bereikt is dus niet bekend.

Reactie Open Arms

Missieleider Anabel Montes laat in een schriftelijke reactie weten hoe Open Arms de schatting heeft gemaakt “Het is een gemiddelde van het aantal doden dat de afgelopen drie jaar op de Middellandse Zee uit het water werd gehaald. Het werkelijke aantal doden kunnen we onmogelijk achterhalen, maar schattingen liggen op acht doden per dag.” Open Arms baseert zich dus op het totale aantal teruggevonden lichamen, en gaat niet uit van haar eigen ‘reddingscijfers’. Dat maakt de claim opvallend. Het bericht op de Facebook suggereert dat de onwelwillendheid van overheden, ‘ze’, tegenover het werk van Open Arms de reden is voor 361 doden. Open Arms lijkt de Europese machten dus verantwoordelijk te houden voor álle mensen die het leven lieten tijdens de oversteek over de Middellandse Zee. Het valt te betwijfelen al deze doden voorkomen hadden kunnen worden, zélfs als Open Arms én alle andere reddingsdiensten de volledige ruimte hadden gekregen om hun werk te doen. En dan nog: met (het voorkomen van) acht doden per dag wordt de 361 nog steeds niet gehaald.

Conclusie

Omdat het onmogelijk is om waterdichte uitspraken te doen over aantallen vluchtelingen is de claim ‘ze hebben 361 mensen laten sterven op de Middellandse Zee’ niet te checken. Er mag echter worden aangenomen dat de cijfers (in ieder geval lichtelijk) overdreven zijn. Als het onderzoek dat gepaard gaat met deze factcheck ons iets leert, is het dat onduidelijkheid in de berichtgeving rond vluchtelingen de boventoon voert. Onderzoekers die wel grip willen krijgen op de cijfers staat nog een zware taak te wachten.

Open Arms is niet gebonden aan een overheid en geeft aan economisch volledig onafhankelijk te zijn. Dat is volgens de websites mogelijk door ‘alle kleine contributies van particulieren.’ 90 procent van het budget is afkomstig van ‘meer dan 51.000 mensen’. De overige 10 procent wordt gefinancierd door ‘officiële organisaties en lokale besturen’. Zo haalde de organisatie van september 2017 tot september 2018 3,5 miljoen euro op. Daarvan is inmiddels 3,2 miljoen uitgegeven aan de missies.