Factcheck: ‘Japan heeft de strengste wapenwet ter wereld’

Op 13 maart 1996 schoot de 43-jarige Thomas Hamilton zestien vijf- en zesjarige kinderen en hun leraar dood op een basisschool in het Britse Dunblane. Het was de aanleiding voor een van de strengste wapenwetten ter wereld, aldus deskundige Mark Mastaglio tegen The Guardian. ‘Alleen Japan heeft strengere wetten.’ Klopt dat?

Na de massale schietpartij op een festival in Las Vegas – waarbij 59 mensen omkwamen en ruim 500 gewonden vielen – is het wapendebat weer losgebarsten in de Verenigde Staten. De teneur van tegenstanders van het ruime recht op wapenbezit in een fiks deel van het land is deze: na de brute aanval op de Sandy Hook-basisschool in Connecticut gebeurde er niets; na de schietpartij in een bioscoop in Colorado deed men niets; toen in een homonachtclub in Orlando een bloedbad werd aangericht, veranderde er niets; en ook na ‘Las Vegas’ zullen hervormingen worden tegengehouden.

Bron: Small Arms Survey (via CNN), United Nations Office on Drugs and Crime (via Vox).

Hoe zien de Japanse wapenwetten eruit?

Hoe anders is de geschiedenis van wapenwetten in Japan. Al in 1588 verbood de Japanse heerser Hideyosih Toyotomi het bezit van zwaarden en geweren voor iedereen behalve soldaten, schreef George Bailey Sansom in het naslagwerk A History of Japan: 1334-1615. In latere eeuwen werd het Japanse wapenbeleid dan weer versoepeld, dan weer aan banden gelegd, vat de specialist in buitenlandse wetten Sayuri Umeda samen in een document van de Amerikaanse Library of Congress.

Aanmerking

Slachtoffers

Het aantal vuurwapens in Japan neemt bovendien gestaag af, laten politiecijfers zien. The Japan Times schreef vorige week dat het aantal gelicenseerde wapens in 2016 op 210.000 lag. In 2007 waren dat er nog ruim 150.000 meer, in een land met 125 miljoen inwoners. Het aantal slachtoffers door vuurwapens is miniem: vier in 2014, terwijl in de VS meer dan 33.000 mensen op die wijze de dood vonden, aldus The Japan Times.

Een aanzienlijk deel van de Japanse wapenbezitters heeft geen kwade intenties, laten de cijfers van de Library of Congress zien: denk aan mensen in de vogeljacht, slachthuizen, testlabs en schietsporten.

Europeese wetten

‘Ik heb zelf nooit wat voor dodelijk of bijna-dodelijk wapen dan ook gezien of gedragen’, schrijft de Franse art director Yann Coste in een persoonlijk essay. ‘Ik heb evenmin ooit gehoord dat iemand van mijn familie, vrienden, kennissen of collega’s eens een wapen bij zich heeft gedragen.’ Deze bewering van Coste is waarschijnlijk waar voor een immens deel van de Europeanen.

De moderne beperkingen op Europees wapenbezit werden in 2008 vastgelegd in de EU Firearms Directive. Deze werd in 2015 uitgebreid: strengere controle op illegale online verkoop; een volledig verbod op semi-automatische wapens voor private burgers; beter overzicht op speciale ‘wapens’ als alarmpistolen en op verzamelaars van geweren; duurzamer markeringen van onder meer serienummers op de wapens; en nauwere samenwerking tussen Europese lidstaten op dit vlak.

Verschillende Europese landen voegen daar nog eigen regels aan toe, blijkt uit een helder overzicht van The Conversation:

Australië

Dit zijn daadkrachtige maatregelen, maar strikter dan Japan zijn deze regels niet. Om terug te komen op de inleiding van deze factcheck: iets soortgelijks zorgde voor flink aangescherpte wapenwetten in Australië. In 1996 schoot Martin Bryant op het eiland Tasmanië 35 mensen dood en verwondde hij 23 anderen. Het gevolg was een compleet Australisch verbod op (semi-)automatische vuurwapens, schrijft de krant The Daily Telegraph.

Maar Australië ging verder. De toenmalige premier John Howard richtte een terugkoopprogramma op, waarmee de overheid vanaf dat moment illegale wapens tegen een vergoeding terugnam van haar burgers. Voor omgerekend 207 miljoen euro kocht Australië 650.000 wapens terug en smolt ze om, aldus The Guardian. Sinds het verschijnen van dat artikel in maart 2016 kwamen nog eens 25.000 voormalige wapens van burgers bij de overheid terecht, bericht The Daily Telegraph.

De maatregel heeft effect gehad de afgelopen twintig jaar, blijkt uit de statistieken. Sinds 1996 heeft zich in Australië geen massale schietpartij meer voorgedaan. En waar in dat jaar nog 98 moorden met een vuurwapen werden gepleegd, waren dat er in 2014 ‘slechts’ 35 (waarbij aangerekend moet worden dat de Australische bevolking in die periode met vijf miljoen mensen was toegenomen).

Canada

‘Hoewel NRA [normaliter de Amerikaanse wapenlobby National Rifle Association, RB] zich als een bosbrand door de Verenigde Staten verspreidt, lijkt het niet in staat om de oceaan over te steken – of de Canadese grens’, klinkt het in een goed bekeken satirische video van actualiteitenrubriek Zondag met Lubach. En inderdaad: het lijkt bijna alsof de VS het enige Engelstalige land is waar nog geen fatsoenlijke wapenwetten bestaan.

Canada, de noordelijke buurman van de Verenigde Staten, heeft de zaken op het eerste oog beter voor elkaar. Het land verbiedt wapenbezit voor minderjarigen, en verplicht alle burgers boven de achttien een achtergrondcheck en een publieke veiligheidscursus te doorlopen voordat zij aanspraak mogen maken op een vergunning.

Twee delen

De Canadese wapenwet bestaat feitelijk uit twee delen: de Firearms Act en de Criminal Code (Part III). De eerste legt de regels op wapenbezit uit, de tweede schrijft voor wat de strafmaat is bij een overtreding of misdrijf, aldus de website van de Royal Canadian Mounted Police. Canadese wapens voor licentiehouders vallen uiteen in drie categorieën:

Bron: Royal Canadian Mounted Police

Het Amerikaanse tijdschrift The Atlantic merkte echter een cruciaal gemis op in de uitvoering van het Canadese wapenbeleid. In 2012 stopte de overheid met het registreren van lange geweren uit kostenoverwegingen. Voorlopig zal dat ook niet gebeuren, berichtte de Canadese nieuwsorganisatie Global News afgelopen juni.

India

Het Verenigd Koninkrijk, Australië en Canada zijn dus stuk voor stuk strenger in hun controle op wapenbezit. Tot dat groepje landen moet nóg een Engelssprekend land toe gerekend worden. Na vijf jaar debatteren werd vorig jaar een van de strengste wapenwetten ter wereld aangenomen in India. The Washington Post noemt het ‘de meest ambitieuze herstructurering van de wapenwetten in meer dan vijf decennia’. En daar valt wat voor te zeggen.

Indiërs die een wapenvergunning willen bemachtigen, moeten nu laten zien dat zij getraind zijn in wapengebruik. Verder mogen zij alleen wapens bij zich hebben in speciale houders en moeten zij die thuis in een stevige kluis wegstoppen. Ook luchtdrukgeweren behoeven in India voortaan een vergunning.

Volgens cijfers die The Washington Post uit India’s nationale database citeert, lopen er ongeveer 2,6 miljoen mensen met een wapenvergunning rond in het land met 1,34 miljard inwoners: omgerekend grofweg 0,19 procent van de bevolking. Het aantal doden door vuurwapens betreft dit decennium tussen de 3.000 en 4.000 per jaar in India – in de VS ligt dat pakweg tien keer zo hoog, op een bevolking die meer dan vier keer zo klein is.

Maar Noord-Korea dan?

Het citaat ‘The strongest reason for the people to retain the right to keep and bear arms is to protect themselves against tyranny in government’ wordt vaak (ten onrechte) toegeschreven aan Founding Father Thomas Jefferson. Desondanks blijft een veel aangehaalde reden waarom vuurwapens in de VS zo moeilijk uit te bannen zijn, dat veel burgers wapenbezit zien als een verdedigingsmechanisme tegen een te dominante federale overheid. Precies daarom redeneren veel dictaturen andersom: haal de wapens weg bij het volk en de kans dat het rebelleert neemt goeddeels af.

Het Noord-Koreaanse staatspersbureau KCNA noemde het Tweede Amendement in de Amerikaanse Grondwet – kortweg het recht om wapens te bezitten – ‘de corrupte Amerikaanse manier om de mensenrechten te beschermen’. Een uitspraak die niet eens zou misstaan op de opiniepagina’s van The New York Times.

Professioneel

Al even verwonderlijk is dat Noord-Korea zelf ook een wapenwet heeft. Deze bestaat sinds november 2009, ontdekte het Zuid-Koreaanse persbureau Yonhap drie jaar na dato. De wet legt uit wat er moet gebeuren met aanvoer, transport, opslag en gebruik van wapens in Noord-Korea. Alleen voor officiële taken als bewaking en training mogen Noord-Koreanen volgens hun wet wapens inzetten.

Dat klinkt heel redelijk, maar de realiteit is volgens experts die Yonhap aanhaalt anders. Zo zou de wapenwet zijn ingevoerd na de beroerte van dictator Kim Jong-il in 2008, om mogelijke chaos onder de bevolking te beteugelen, zei de Zuid-Koreaanse hoogleraar Yang Moo-jin tegen het persbureau.

Conclusie

De aanleiding voor deze factcheck naar de strengste wapenwetten ter wereld was de massale schietpartij in Las Vegas. Een keur aan landen treedt steviger op tegen wapenbezit en -gebruik, met Noord-Korea als de meest ingrijpende handhaver. Omdat je in een dictatuur echter niet bepaald van wetten (als deel van een rechten- en plichtenraamwerk) kunt spreken, lijkt het erop dat Japan inderdaad de strengste wapenwetten ter wereld heeft met democratische legitimiteit. Daar ging in ieder geval een eeuwenlange geschiedenis aan vooraf. We beoordelen de claim van The Guardian als grotendeels waar.