Donald Trumps Dumpert-misser, nepnieuws over Libische slavenhandel en een strenge fake news-wet in Ierland

Iedere week verzamelt Factory het belangrijkste nieuws over factchecking en nepnieuws. Met deze week: Trump retweet nepnieuws, Omtzig-gate en Zwarte Pieten hoax.

Donald Trump retweet nepnieuws met Dumpert-video

Het was groot nieuws in Nederland: de Amerikaanse president Donald Trump retweette een video die zijn oorsprong vindt op Neerlands grootste videoplatform Dumpert. Het filmpje werd eerst gedeeld door Jayda Fransen, vicevoorzitter van de nationalistische beweging Britain First. Haar boodschap: een moslimmigrant slaat een Nederlandse jongen op krukken in elkaar.

VIDEO: Muslim migrant beats up Dutch boy on crutches! pic.twitter.com/11LgbfFJDq

— Jayda Fransen (@JaydaBF) 28 november 2017

Dit klopt echter helemaal niet, schrijven het Openbaar Ministerie in Noord-Holland, GeenStijl en de Telegraaf. Het incident speelde zich af in mei dit jaar en de dader, een autochtone jongen, is naar bureau Halt gestuurd. Op de actie van Trump gaf de Nederlandse ambassade in de Verenigde Staten een ferme reactie: ‘Facts do matter.’

De angst voor valse geruchten in de Baltische staten, ingestoken door Rusland

De oorlog van de toekomst draait niet om wapens, maar om informatie. Zoveel wordt duidelijk uit een vier jaar oud essay van de Russische generaal Valery Gerasimov, wiens ideeën over oorlogsvoering inmiddels bekendstaan als de ‘Gerasimov-doctrine’. Hoewel het Russische medium RT ontkent dat deze bestaat (‘we hebben geleerd hoe Moskou ‘oorlogsspelletjes houdt maar de NAVO oefeningen organiseert’), is duidelijk dat Rusland als geen ander land weet hoe het informatie moet gebruiken ter machtsuitoefening.

De Groene Amsterdammer schrijft over nepnieuws dat uitbrak over de stationering van NAVO-soldaten in Litouwen, een van Ruslands Europese grenslanden: ‘Toen de soldaten er eenmaal waren brak er direct een kortstondige mediarel uit: een vijftienjarig meisje uit een naburig stadje zou vlak bij de barakken zijn verkracht door ‘Duits sprekende soldaten’. Dat verhaal verscheen in diverse media en vond zelfs zijn weg naar het parlement. Uiteindelijk bleek het nepnieuws ingestoken door Rusland.’

Litouwse soldaten van de Amerikaans-Europese militaire operatie Combined Resolve II in Grafenwöhr, Duitsland. Foto: 7th Army Joint Multinational Training Command/Wikimedia Commons/CC BY 2.0

Andere Oost-Europese landen als Polen, Estland en Letland zouden ook te maken krijgen met zulke nonsensverhalen, meldt De Groene. Hoe we dit kunnen bestrijden? In ieder geval niet met de beperking van de vrije meningsuiting, zo citeert het weekblad Suzanne Nossel, de directeur van schrijversorganisatie PEN America: ‘Vrije expressie is ook het recht de ander te overtuigen of op te jagen. Het recht om gezamenlijk naar waarheid te zoeken maar ook om nieuwe inzichten aan te reiken.’

In Nossels thuisland de VS heten RT-journalisten tegenwoordig ‘buitenlandse agenten’ – ironisch genoeg dezelfde term die Rusland gebruikt voor ngo’s die het niet vertrouwt.

Russische accounts stoken onrust in Nederlands, aldus Sybrand Buma

Sybrand Buma, de man die een Internetautoriteit wil oprichten, stelde in het tv-programma WNL op Zondag dat 600 Russische Twitter-accounts de hashtag ‘#hennisdebat’ hadden gebruikt om onrust te zaaien tijdens het debat met de voormalige minister van Defensie, Jeanine Hennis.

Het onderzoeksblog What Happened to Flight MH17 van Marcel van den Berg factcheckte de claim van CDA-leider Buma. Een woordvoerder van de partij wijst hem op het monitorprogramma Hamilton 68 van de Amerikaanse organisatie Alliance for Securing Democracy. Van den Berg kon daarop niet zien om welke accounts het precies gaat.

Na een analyse met Twitter-tool TweetDeck komt de blogger tot de conclusie: 99,99 procent van de tweets met de hashtag #hennisdebat werd verstuurd door Nederlandse tweeps. Bovendien is het maar de vraag welke impact de onrustzaaiende accounts hadden kunnen hebben, aldus Van den Berg: ‘Het grootste deel van de tweets verstuurd door authentieke Twitter-accounts was enorm negatief over Hennis.’

Zwarte Piet blijft zwart bij voldoende shares, beweerde een hoax

‘De NTR heeft toegezegd dat Zwarte Piet definitief zwart blijft in het Sinterklaasjournaal, als dit bericht voor dinsdag 5 december minimaal 300.000 keer is gedeeld.’ Afzender: de Facebookpagina ‘Zwarte Piet Fan’. Dit ‘doel’ werd bijna gehaald: 285.000 Facebookers deelden het bericht, aldus omroep WNL. Het probleem: er klopt geen hout van.

Screenshot van Facebookpagina ‘Zwarte Piet Fan’ (via WNL)

De 285.000 shares zijn mogelijk een Nederlands nepnieuwsrecord, aldus nepnieuwsonderzoeker Peter Burger tegenover WNL. ‘We hebben een top-tien opgesteld een paar maanden geleden. Het best scorende bericht kwam daarin niet verder dan 245.000.’

De omroep ontdekte nog meer nepnieuws op de zwartepietenpagina: vorige week stelde het Facebookaccount ten onrechte dat radio-dj Gerard Ekdom en cabaretier André van Duijn zich uitspraken vóór Zwarte Piet. Ondanks tegenspraak van Ekdom op Twitter is de post al 5.000 keer gedeeld.

Nepnieuws over Libische slavenhandel (die wél echt plaatsvindt)

Verschrikkelijke beelden circuleerden in november over het web. CNN publiceerde een gruwelijke video van een slavenmarkt in Libië, waar naar schatting tienduizenden migranten die naar Europa wilden reizen gevangen zijn genomen. Het bevestigde een eerder rapport van de Internationale Organisatie voor Migratie (IOM), die melding maakte van slavenveilingen in Libië en Niger.

In de afgelopen periode doken op Facebook allerlei foto’s op over de Libische slavenhandel. Snopes checkte voor zeven foto’s waar die vandaan kwamen. De factcheckers wisten twee foto’s te herleiden tot twee Italiaanse blogs. Twee andere foto’s zijn afkomstig uit 2011 – op de ene staan gevangengenomen militieleden uit Ivoorkust, op de andere zien we waarschijnlijk aanhangers van de afgezette en geëxecuteerde Libische dictator Muammar Gadaffi. Beide foto’s werden genomen door persbureau Reuters.

Nog twee andere afbeeldingen trof Snopes aan als afkomstig uit de Libische burgeroorlog van 2011. Een daarvan won een prijs bij de World Press Photo. Het laatste beeld dat Snopes kon terugvinden, werd al in 2014 geschoten in Libië, Guinee, Kameroen of Togo.

De Volkskrant werd uitgenodigd op de Libische ambassade in Den Haag over de kwestie. Daar zaaide de Libische diplomaat Adel Sharif meteen twijfel over de foto’s en video’s: ‘De film is door een bende zelf gemaakt’, zegt Sharif. ‘Het was de bedoeling Libië in een kwaad daglicht te stellen. Uit niets blijkt dat de opnamen in Libië zijn gemaakt.’

De grondlegger van het wereldwijde web maakt zich zorgen over fake news

Sir Tim Berners-Lee. Foto: Paul Clarke/Wikimedia Commons/CC BY-SA 4.0

Als Tim Berners-Lee, een van de grondleggers van het World Wide Web en dus het internet dat we nu kennen, zich zorgen maakt over nepnieuws, dan leg je je oor te luisteren. Dat is precies wat The Guardian laatst deed. Tegen de Britse krant zegt Berners-Lee: ‘De manier waarop advertentie-inkomsten werken met clickbait vervult niet het doel om de mensheid te helpen met het verspreiden van waarheid en democratie.’

Berners-Lee windt zich met name op over zogeheten ‘dark ads’: internetreclame die heel specifiek op een doelgroep wordt afgevuurd, middels vernuftige doch omstreden technologieën als geotargeting en gedragstargeting. ‘[Dark ads] nemen mij tot doelwit en manipuleren me, en verdwijnen dan omdat ik ze niet kan bookmarken’, aldus de technologieveteraan tegenover The Guardian.

De winnaars van dit verdienmodel? Techgiganten als Facebook, Amazon en Twitter, en gespecialiseerde databedrijven als Cambridge Analytica.

Het weerwoord van de NRC-ombudsman op Omtzigt-gate

GeenStijl liet een tijdje geleden geen spaan heel van een artikel in NRC Handelsblad over Kamerlid Pieter Omtzigt, die een ‘nepgetuige’ spreektijd zou hebben gegeven in een bijeenkomst over rampvlucht MH17. Sjoerd de Jong, ombudsman van de krant, reageert nu op alle aantijgingen aan het adres van verslaggevers Wilmer Heck en Andreas Kouwenhoven.

De Jong levert onder andere kritiek op de korte periode voor wederhoor die NRC aan Omtzigt gunde voor publicatie. Ook het snelle volgen met een ‘snoeihard’ hoofdredactioneel commentaar – waarin Omtzigt een ‘intrigant’ wordt genoemd wiens positie ‘onhoudbaar’ zou zijn – kan op afkeuring van de ombudsman rekenen. Wel prijst hij de beslissing om het transcript van een gesprek voorafgaand aan de bijeenkomst op de Vrije Universiteit te Amsterdam na de kritiek openbaar te maken.

De conclusie van De Jong luidt als volgt: ‘Kortom, was dit ‘nepnieuws’? Nee. Ik vond het een relevante reconstructie, maar één die vragen openliet. Presentatie, context en het vervolg dat de krant eraan geeft zijn dan extra belangrijk.’

Ierland wil fake news keihard bestrijden met nieuwe wet

 

Beeld: Pixabay/CC0

Vorige week schreven we al over de Duitse wet die sociale media fors moet bestraffen als zij haatzaaierij op hun platforms niet binnen 24 uur verwijderen. Ierland is van plan om daar in strengheid nog een schep bovenop te doen. Tegen de Irish Independent zegt de opsteller van de wet, James Lawless (nee, dit is geen nepnieuws): ‘We moeten niet naïef zijn en denken dat Ierland niet wordt getroffen door de nieuwe vorm van hybride-informatieoorlogsvoering die aan de weg timmert op sociale media.’

In het wetsvoorstel wordt een onlineplatform dat strafbaar kan worden gesteld, gecategoriseerd als website, sociaal netwerk of zoekmachine die meer dan 10.000 unieke maandelijkse bezoekers heeft. De Ierse wet ziet een bot als een stuk software dat minstens 25 accounts automatisch beheert, schrijft de Irish Independent.

Als ‘Lawless’ Law’ erdoor komt, kan overtreding ervan op straffe komen te staan van 500 euro boete of zes maanden celstraf, tot maximaal 10.000 euro boete en vijf jaar gevangenisstraf. Ook voor online advertenties die misleidende of foutieve informatie de ronde laten doen moet de wet effectief worden, schrijft de eerdergenoemde Ierse krant.