De 2.000 leugens van Trump, overdreven gezondheidsnieuws en het Rotterdamse liegmeldpunt

Iedere week verzamelt Factory het belangrijkste nieuws over factchecking en nepnieuws. Met deze week: Liegmeldpunt, keerzijde nepnieuwsbestrijding en Donald Trump loog al 2.000 keer.

Misleidende beelden op sociale media tijdens protesten in Iran

Vorige week vonden in Iran de grootste demonstraties plaats sinds de onrust onder voormalig president Ahmadinejad in 2009. Elke dag gingen circa 100.000 Iraniërs de straat op om hun onvrede te uiten over de conservatieve politiek en onder internationale sancties lijdende economie in het land, aldus politicoloog Peyman Jafari.

Omdat onafhankelijke media schaars zijn in Iran, waren journalisten grotendeels aangewezen op informatie die naar buiten kwam via sociale media. Maar lang niet alle beelden die uit Iran zouden komen, zijn daar ook echt gemaakt, blijkt uit een inzichtelijke thread van Twitteraccount @BAHRAINDOCTOR.

1. Thread on the video that went viral yesterday & was watched by nearly half a million people in 10 hours.
The video was of a mass protest in Bahrain in 2011 – the biggest in the Gulf with approx. 300,000 protestors.

— BAHRAINDOCTOR (@BAHRAINDOCTOR) 1 januari 2018

De twitteraar schrijft over een video die binnen tien uur zo’n half miljoen keer werd bekeken. Het probleem: het filmpje kwam niet uit Iran, maar uit het Golfstaatje Bahrein, en werd niet in 2017, maar al in 2011 opgenomen. Ook RT, Al Jazeera, Snopes en France 24 schonken aandacht aan verwarrende beelden op sociale media die zogenaamd om Iran draaiden, zette factcheckdocent Peter Burger op een rij.

Zelfs doorgewinterde nepnieuwslezers consumeren veel vaker écht nieuws

Aan het begin van 2018 verscheen een van de grondigste studies naar de Amerikaanse consumptie van nepnieuws tot nu toe, verricht door drie politicologen van Darthmouth College, Princeton University en de universiteit van Exeter. The New York Times vat het belangwekkende wetenschappelijke onderzoek samen. Ten eerste: één op de vier Amerikanen is in de periode voor de verkiezingen eind 2016 geconfronteerd met nepnieuws.

Het trio analyseerde de data van ruim 2.500 representatieve Amerikanen die hun internetgebruik anoniem lieten bijhouden door onderzoeksfirma YouGov. Een site was volgens hen verspreider van nepnieuws als er minstens twee onzinverhalen op te vinden waren. De wetenschappers ontdekten dat op 289 op die manier geclassificeerde websites, 80 procent van de bullshitartikelen positief was over Donald Trump.

Verder interessant: 60-plussers surften eerder naar nepnieuwssites dan jongere leeftijdsgroepen, en de meest conservatieve groep in de steekproef (10 procent) was verantwoordelijk voor 65 procent van het fake news-internetverkeer.

Mensen veranderen wél van mening door feiten, blijkt uit groot onderzoek

Factchecken zou niet werken, omdat de mensen die de feiten zouden moeten leren kennen, zich juist dieper ingraven in hun eigen gelijk. Dit wordt ook wel het ‘backfire effect’ genoemd – het presenteren van de feiten zou letterlijk averechts werken. Een enorme Amerikaanse studie met meer dan 10.000 proefpersonen en 52 onderwerpen haalt de vermeende vuistregel onderuit.

Stellingen over onder meer vuurwapengeweld, tienerzwangerschappen, ongelijke lonen en fracking toonden aan dat zowel conservatieven als liberalen bereid zijn om hun feitenkader bij te stellen. Een hoopvolle boodschap voor de factcheckers onder ons.

Gezondheidsnieuws wordt vaak overdreven – maar dat begint al bij de aanbieder

Foto: Pixabay/CC0

Weinig onderwerpen bulken zo van het nepnieuws als gezondheid. Niet vreemd dus dat het Leids Universitair Medisch Centrum daar verder onderzoek naar deed. Vijf onderzoekers, waarin hoogleraar wetenschapscommunicatie Ionica Smeets en factcheckdocent Peter Burger, bekeken 129 persberichten die Nederlandse universiteiten en umc’s in 2015 naar buiten brachten, en de 185 nieuwsberichten die daarover in de media verschenen.

Conclusie: 29 procent van de artikelen in de nieuwsmedia bevatten overdreven claims over gezondheid. Maar dat is niet eens de belangrijkste bevinding, want: ook in 20 procent van de oorspronkelijke persberichten is er sprake van overdreving, zagen Burger et al namens het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde.

Een journalist heeft evident minder medische kennis dan een medewerker van een universitair ziekenhuis, maar het blijft kwalijk dat maar liefst 92 procent van de overdreven beweringen in de academische persberichten wordt overgenomen door mediamakers.

Ook Frankrijk waagt zich aan een strenge anti-nepnieuwswet

President Emmanuel Macron van Frankrijk. Foto: Kremlin.ru/CC BY 4.0

Duitsland heeft er een, Ierland krijgt er mogelijk een, en ook Frankrijk beschikt binnenkort over een daadkrachtige wet om nepnieuws aan te pakken. Ten minste, als het aan president Emmanuel Macron ligt. In campagnetijd wil hij beschikken over middelen om valse informatie van websites te verwijderen en zelfs om ze te kunnen blokkeren, meldt de NOS.

Vergelijkbaar met hoe Thierry Baudet eind december op voorstellen van minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren reageerde, stelde Front National-leider Marine Le Pen dat Macrons antinepnieuwsmaatregel het ‘muilkorven’ van Franse burgers als gevolg heeft. Ook The Atlantic stelt terecht kritische vragen bij het idee van de Franse president. Zoals Le Pen zich afvraagt: ‘Wie bepaalt of informatie onjuist is?’

Honderd jaar nadat de burgemeester van Duinkerken voor nepnieuws waarschuwde

2018 is voor Macron het jaar waarin nepnieuws met hand en tand wordt bestreden. Maar al in 1918 riep de Henri Terquem, de burgemeester van Duinkerken, zijn burgers op om ‘niet te luisteren naar degenen die beweren deskundig te zijn’, duikelt de Franse editie van The Huffington Post op uit de krant Le Petit Journal.

BOUCHEZ VOS OREILLES – En 1918, l’appel du Maire de Dunkerque contre les #FakeNews https://t.co/21miU0gBD1 pic.twitter.com/W7RhFfbbgj

— GallicaBnF (@GallicaBnF) 4 januari 2018

In een redactioneel commentaar schreef Terquem op 29 maart precies een eeuw geleden: ‘Elke dag wordt sensationeel nieuws, goed of slecht, gelanceerd in de stad. Je weet nooit door wie en of het wordt gepropageerd door mensen van goeder trouw. Goed sensationeel nieuws stemt somber als je er de volgende dag achter komt dat het niet klopt; slecht sensationeel nieuws hebben hetzelfde directe resultaat.’

Het bestrijden van nepnieuws heeft ook een keerzijde, bewijst Duitsland

AfD-politica Beatrix von Storch. Foto: Wikimedia Commons/CC BY-SA 4.0

Per 1 januari is zo’n anti-nepnieuwswet in Duitsland van kracht. Al op de eerste dag werd er gebruik van gemaakt: een opruiende tweet van AfD-politica Beatrix von Storch werd op Nieuwjaarsdag verwijderd. Duitsland-correspondent Sterre Lindhout analyseert de gloednieuwe wetgeving voor de Volkskrant en schrijft over critici die ‘privatisering van de rechtspraak’ vrezen.

Aan de verwijdering van de tweet, die volgens de wet binnen 24 uur moet gebeuren op straffe van gigantische geldboetes, kwam namelijk geen rechter te pas, schrijft Lindhout. De vrees is dat platformen die meer dan 2 miljoen gebruikers tellen zonder veel reflectie haatdragende berichten gaan verwijderen. Dat ook een tweet van het satirische Duitse tijdschrift Titanic, dat de grove opmerking van Von Storch op de hak nam, werd verwijderd, is een voorbode voor meer discussie.

Rotterdamse PvdA-politici zetten meldpunt voor liegende politici op

Het ontmaskeren van liegende politici is een groot goed. Van de bonnetjesaffaire tot Henry Keizers crematoriumimperium en van Watergate tot Monica Lewinsky: journalisten die de uitvoerende macht controleren zijn essentieel voor een werkende democratie. Op gemeentelijk niveau lanceerden de Rotterdamse PvdA’ers Barbara Kathmann en Duygu Yildirim ‘nietjokkenin010.nl’.

Tegen het Algemeen Dagblad verklaart Yildirim: ‘De meeste uitspraken van Rotterdamse politici hoor en zie ik voorbij komen. Ongekend hoeveel onwaarheden daar tussen zitten en dan vragen ze zich daarna ook nog af waarom niemand meer vertrouwen heeft in de politiek.’ De website checkt zoals gezegd beweringen van Rotterdamse politici die aantoonbaar niet kloppen.

Zoals een claim van de partij Leefbaar Rotterdam dat er 12.000 mensen uit de bijstand zijn geklommen. Of dat Rotterdam als eerste Nederlandse stad uit de financiële crisis kwam. Nietjokkenin010 is een voorschot op de gemeenteraadsverkiezingen op 20 maart, maar hopelijk komen er ook nog gecheckte beweringen voorbij van andere partijen dan alleen Leefbaar.

De ultieme gids om memes, virals en trolls te doorgronden

Na een jaar samenwerken met het Public Data Lab lanceert First Draft News een uitgebreide gids om memes, virale content en trolls te onderzoeken. De guide, gericht aan studenten, journalisten en onderzoekers, richt zich op het gebruik van tools als BuzzSumo en CrowdTangle, de hyperlinknetwerken die komen kijken bij het verspreiden van nepcontent en de datawolken die ontstaan als je trolls, bots en ander internetgespuis ontleedt met een visualisatieprogramma als Gephi.

Deze datavisualisatie van First Draft News laat zien dat bijvoorbeeld rechtspopulistische memes en wit nationalisme duidelijk in verschillende sociale kringen circuleren. Infographic: A Field Guide to “Fake News” and Other Information Disorders/CC BY 4.0  

First Draft News, dat al geruime tijd het fenomeen nepnieuws vanuit allerlei invalshoeken bestudeert, spreekt inmiddels liever van ‘information disorder’. Dit omdat er volgens deze website belangrijke verschillen bestaan tussen ‘mis-, des- en malinformatie’. Handig: de gids is uitgebracht onder de Creative Commons-licentie, dus voor iedereen oneindig te downloaden en te verspreiden.

Infographic: A Field Guide to “Fake News” and Other Information Disorders/CC BY 4.0

Dat de Inuit honderd woorden hebben voor sneeuw, klopt niet

Weinig fabels zijn zo wijdverspreid als de claim dat het eskimovolk Inuit wel honderd woorden voor ‘sneeuw’ hanteert. In een fascinerende factcheck haalt de Volkskrant dat vakkundig onderuit. Het begon allemaal bij de Duitse antropoloog Franz Boas, die in 1911 op de proppen kwam met vier verschillende Inuit-termen voor sneeuw. Een Amerikaanse verzekeringsinspecteur verhoogde dat aantal in 1940 naar minstens zeven begrippen.

In 1978 werd er in de toneelvoorstelling The Fifth of July al gesproken van vijftig sneeuwsynoniemen, aldus de Volkskrant. De werkelijkheid is anders. Na een telefoontje naar de Deense taalonderzoeker Naja Blytman blijkt dat de Inuit slechts vier ‘grondtermen’ hebben voor sneeuw. De rest wordt gevormd door achtervoegsels toe te voegen. Al in 1911 had men dus kunnen stoppen met tellen – dan was er weer een brokje misinformatie minder de wereld in geslingerd.

Nepnieuws uit de ruimte: astronaut groeide een stuk minder hard

De Japanse astronaut Norishige Kanai. Foto: NASA/Public Domain

Nepnieuws uit Rusland, Macedonië en Myanmar kennen we zo ongeveer wel. Fake news uit de ruimte was verleden week nog een volkomen nieuw fenomeen op aarde. De Japanse ruimtevaarder Norishige Kanai liet vanuit het International Space Station met verbazing weten dat hij maar liefst 9 centimeter was gegroeid in drie weken.

計測ミス（？）なのに、大変な話題になってしまったみたいで、とんだフェイクニュースを大変失礼しました。

腰や背中は痛くないし、むしろ肩こりがなくなったくらいなので、やっぱり9cmは伸びてないと思います。さすがベテランのシュカプレロフ飛行士。
帰りのソユーズにも乗れそうで、少し安心です。

— 金井 宣茂 (@Astro_Kanai) 9 januari 2018

Het klopt dat astronauten in lichaamslengte toenemen zodra zij de ruimte betreden: de zwaartekracht rekt hun ruggegraat uit, legt persbureau Reuters uit. Maar niet in de mate die Kanai op Twitter beschreef – een dag later bood hij zijn excuses aan en verkondigde hij slechts 2 centimeter te zijn gegroeid. In ieder geval maakt hij zich geen zorgen meer dat hij over een klein halfjaar niet meer in de Sojoez-raket past die hem terug naar planeet Aarde brengt.

Paniek op Zuid-Afrikaanse beurs: niet de president, maar een satelliet was vermist

 

President Jacob Zuma van Zuid-Afrika. Foto: World Economic Forum/Flickr/CC BY-NC-SA 2.0

Als je stabiliteit en langetermijnszekerheid zoekt, moet je niet op de beurs zijn. Dat laat een ‘nepnieuwtje’ van afgelopen week maar weer eens zien, ditmaal in Zuid-Afrika. Op dinsdag 9 januari verspreidde het bericht zich dat de Zuid-Afrikaanse president Jacob Zuma zijn ontslag had ingediend. Daarop schoot de waarde van de munteenheid rand omhoog – speculanten verheugden zich op de komst van Zuma’s opvolger Cyril Ramaphosa.

Het ging anders. Wat wilde het toeval: beursgangers hadden geïnterpreteerd dat Jacob Zuma ‘lost’ was, maar dit bleek te gelden voor een satelliet van SpaceX – het bedrijf van de, inderdaad, Zuid-Afrikaanse techondernemer Elon Musk – die geheel toevallig ook Zuma heette. Drie uur later was de rand weer terug op zijn normale niveau, schrijft Bloomberg.

Ambassadeur Pete Hoekstra verspreidde regelmatig onzin

‘This is the Netherlands! You have to answer questions!’ Deze uitroep van een Nederlandse journalist ging de wereld over. De uitspraak was bedoeld voor de Amerikaanse ambassadeur in Nederland, Pete Hoekstra. Trumps gezant in ons land is vanaf dag één berucht om de ontkenning van zijn eigen nepnieuws.

Onderzoeker Andrew Kaczynski ontdekte dat Hoekstra niet één keer, maar om de zoveel tijd onzin als Nederlandse ‘no-go zones’ verkondigde. Volgens Kaczynski deed Hoekstra deze uitspraak voor meerdere Europese steden, en zei hij bovendien dat tot wel 15 procent van de wereldwijde moslimpopulatie ‘jihadistisch’ zou zijn. Dit komt neer op 270 miljoen mensen, aldus Kaczynski, ook bekend als ‘K-File’.

Vrij Nederland dook in ‘Hoekstragate’ en laat zien in welke anti-islamitische netwerken de in Nederland geboren ambassadeur zich de afgelopen jaren bewoog. Het tijdschrift schrijft dat Hoekstra een van de oprichters was van de Tea Party en in 2015 deelnam aan de controversiële paneldiscussie ‘Muslim Migration into Europe: Eurabia come True?’ van het David Horowitz Freedom Center, een conservatieve denktank.

Donald Trump liegt 2.000 keer in minder dan een jaar tijd

Foto: Gage Skidmore/Flickr/CC BY-SA 2.0

President Trump heeft zijn zoveelste ‘mijlpaal’ bereikt. In een maand waarin het spraakmakende boek Fire and Fury uitkwam, Trump zijn voormalige adviseur Steve Bannon belachelijk maakte en landen als Haïti en delen van Afrika ‘shithole countries’ noemde, maakt The Washington Post de balans op. In de eerste 355 dagen van zijn presidentschap heeft Donald Trump volgens de Amerikaanse krant 2.001 leugens of misleidende claims verspreid.

Gemiddeld slaat Trump dus 5,6 keer per dag nonsens uit. Dat is een toename ten opzichte van zijn eerste 100 dagen in het Witte Huis: toen telde de WaPo ‘slechts’ 4,9 onzinuitspraken per dag. Het dagblad uit Washington DC telde daarnaast bijna 70 foutieve beweringen die Trump minstens drie keer de wereld in heeft geholpen.

Daaronder zijn volgens de Washington Post:

• ‘De grensmuur tussen de VS en Mexico kan binnen één jaar gebouwd worden’ (17 keer);
• ‘De Affordable Care Act (beter bekend als Obamacare) is zo goed als dood’ (61 keer);
• ‘Donald Trump zorgt voor de grootste belastingverlaging in de geschiedenis van de VS’ (55 keer).

De hamvraag is welk getal de teller aangeeft als Donald Trump naar verwachting over vier jaar het stokje doorgeeft aan de volgende president.