Alex Jones aangeklaagd om nepnieuws, Facebook verdubbelt samenwerkende factcheckers en 54 landen op de factchecktop in Rome

Iedere week verzamelt Factory het belangrijkste nieuws over factchecking en nepnieuws. Met deze week: complottheorieën, nieuws verifiëren en de Global Factchecking Summit.

Radiopresentator Alex Jones aangeklaagd wegens complottheorie over basisschool Sandy Hook

Op 14 december 2012 werden twintig kinderen en zes leerkrachten doodgeschoten op basisschool Sandy Hook in het Amerikaanse Newtown (Connecticut). De omstreden radiopresentator Alex Jones, de man achter Info Wars, heeft de hele gebeurtenis in twijfel getrokken – hij noemde het een ‘giant hoax’, zogenaamd in scène gezet door de Amerikaanse regering om strengere wapenwetten door te voeren.

De ouders van twee omgekomen kinderen klagen Jones nu aan wegens laster, meldt de Amerikaanse radio-omroep NPR. In zijn show beschuldigde de controversiële host – John Oliver fileerde hem al eens – CNN ervan greenscreens gebruikt te hebben om beelden van de schietpartij te fabriceren. Totale onzin, natuurlijk – kijk maar naar de documentaire Newtown. De ouders eisen ruim een miljoen dollar schadevergoeding.

Nederland heeft professionele factcheckorganisaties nodig, betoogt Alexander Pleijter

Natuurlijk lopen er factcheckers rond in Nederland: de docenten en studenten van Nieuwscheckers aan de Universiteit Leiden (die Facebook helpen met feitencontrole), de factcheckrubrieken in NRC, de Volkskrant en NU.nl, wijzelf van FACTORY aan de Fontys Hogeschool Journalistiek in Tilburg.

Vergeleken met de krachtinspanningen in bijvoorbeeld de VS valt de Nederlandse factchecktak in het niet, schrijft universitair docent Alexander Pleijter in een column in de Volkskrant. Het ontbeert ons land aan professionele, toegewijde factcheckers die dag in, dag uit onzin op het web debunken – zoals PolitiFact en Snopes dat doen aan de overkant van de Atlantische Oceaan.

Pleijter pleit ervoor om serieus geld te steken in ‘hardcore’ factcheckers, die meteen op desinformatie kunnen duiken bij bijvoorbeeld aanslagen of demonstraties. Hetzij vanuit het bedrijfsleven, hetzij middels belastinggeld.

Foto: Wikimedia Commons/CC BY-SA 3.0

Nepnieuwslawines hebben we zo vaak gezien in de geschiedenis

Sinds Donald Trump de term ‘fake news’ in 2016 van nieuw elan voorzag, vrezen talloze mensen voor een implosie van de waarheid zoals we die kennen. Geschiedeniswebsite Historiek laat echter zien dat wanhoop onnodig is – nepnieuws is van alle tijden. Zoals in de eerste eeuw na Christus, toen de Romeinse satiricus Gaius Petronius meende dat ‘de wereld bedrogen wil worden’.

Auteur André Horlings maakt aan de hand van het boek Nepnieuws – Een wereld van desinformatie van historicus Han van der Horst een reis langs meerdere voorbeelden van nepnieuws door de eeuwen heen:

• Paus Urbanus II noemde de islam in aanloop naar de kruistochten een ‘vals geloof’;
• Maarten Luther schreef in de zestiende eeuw een pamflet, waarin hij de joden beschudigde van het ‘bespotten van het christendom’ in hun synagogen;
• In 1595 werden in Nederland 23 vrouwen beschuldigd van hekserij en op de brandstapel gegooid;
• En eind negentiende eeuw stichtte de Duitse kanselier Otto von Bismarck de krant Provinzial-Correspondenz, die stelselmatig beslissingen van Bismarck in een manipulatief (lees: positief) daglicht zette.
  

Een cursus verifiëren, ditmaal van Poynter en American Press Institute

Als initiator van het International Fact-Checking Network (IFCN) kan Poynter uiteraard niet achterblijven met een verificatieworkshop. IFCN-leider Alexios Mantzarlis en directeur Jane Elizabeth van het American Press Institute geven sinds 2 april een anderhalf uur durende cursus factchecken.

De gratis les van 90 minuten krijgt financiële steun van het Digital News Initiative van Google en is bedoeld voor studenten en hun docenten. Het duo leert welke claims je überhaupt kunt controleren, welke tools er bestaan om beeldmateriaal te verifiëren en hoe je bij dat laatste te werk gaat.

Foto: Maurizio Pesce/Wikimedia Commons/CC BY 2.0

Facebook verdubbelt aantal factchecksites waarmee het samenwerkt…

Factcheckers zijn niet langer een marginale minderheid in de journalistiek, maar een serieus verlengstuk. Sinds december 2016 betrekt Facebook factcheckers actief bij het weren van nepnieuws van zijn platform. De afgelopen maand is het aantal organisaties dat namens Facebook feiten toetst verdubbeld, meldt Poynter.

Het begon allemaal in Amerika, maar inmiddels zijn ook in Frankrijk, Duitsland, Nederland, Italië, Mexico (Verificado 2018), Indonesië (Tirto.id), de Filipijnen (Rappler en Vera Files), India (BOOM) en Colombia (La Silla Vacía en Colombiacheck) vertegenwoordigd door Facebook-factcheckers. Dat is groot nieuws, want deze landen hebben bij elkaar meer dan een half miljard maandelijks actieve Facebook-gebruikers, berekende Poynter.

…Want ‘Facebook’ en ‘fake news’ worden massaal gecombineerd als zoekterm

De stemming op sociale media is sinds de Amerikaanse verkiezingen in 2016 grimmiger geworden. Dat lijkt niet alleen zo, dat blijkt nu ook uit een gedegen data-analyse. Onderzoeker Joe Hovde analyseerde 87.000 artikelen van USA Today, The New York Times, The Guardian en BuzzFeed over de afgelopen vijftien jaar.

Het meest fascinerend is Hovdes analyse van de populairste woordencombinaties in die periode. Ging het in 2004 nog over ‘college students’ en ‘waste time’ en in 2015 nog over ‘virtual reality’ en ‘Star Wars’ – sinds 2016 is ‘fake news’ een van de meest gebruikte woordenparen.

Infographic: BuzzFeed

BuzzFeed lanceert nieuwsbrief over nepnieuws

Craig Silverman, een van de eerste journalisten die een groot deel van zijn tijd wijdde aan nepnieuws, gaat samen met Jane Lytvynenko een nieuwsbrief versturen over een van de grootste sociale problemen van onze tijd.

‘The Fake Newsletter’, zoals deze gedoopt is, zal volgens het tweetal onderwerpen behandelen als de verspreiding van onzin op sociale netwerken, hoe scammers miljoenen verdienen door verkeer van ‘neppe’ internetters en beeld- en geluidsmanipulatie bij publieke figuren als voormalig president Barack Obama.

 

Foto: Wikimedia Commons/CC BY-SA 3.0

Ook partijblad CDA schenkt aandacht aan ‘fake news’

In maart wijdde de NOS een lange uitzending aan nepnieuws. Christen Democratische Verkenningen (CDV), het tijdschrift van het CDA, haalt daarbij de opmerking van een kritische kijker aan: ‘Is immers de boodschap van een God die voor mensen zorgt niet de grootste fabel, de ergste vorm van nepnieuws die we op dit moment kennen?’ Zomaar een voorbeeld in een goed gedocumenteerd artikel van het CDV over nepnieuws.

Er bestaan verschillende verklaringen voor de huidige ‘populariteit’ van nepnieuws. Filosoof Maarten Boudry ziet het postmodernisme als reden: de overtuiging dat er niet één waarheid bestaat – en de verschillende waarheden zijn per definitie subjectief. Socioloog Dick Houtman zoekt zijn argumentatie juist in de pijler van feitelijkheid: de wetenschap. Welgevallige studies selecteren om daar je argumenten uit te halen, is tegenwoordig een van de meest gebruikte methoden om je standpunt met feiten te staven, zo betoogt hij.

Burgmeester Willemijn Hees van het Brabantse Geertruidenberg kijkt tenslotte naar de uitholling van lokale media en de invloed van plaatselijke politici daarop. Huis-aan-huisbladen zijn meer dan eens eerder reclamefolder dan onafhankelijk medium. Politici die hun mening willen verkondigen, kunnen makkelijker advertentieruimte opkopen dan een interview geven.

Twee grote Belgische politieke partijen werken samen met Twitter-trolls

In Nederland deed DENK het, in België maken de N-VA en de sp.a er gebruik van: Twittertrollen. Het Belgische tijdschrift Knack onthult dat de respectievelijk nationalistische en socialistische partij leunen op de diensten van ‘anonieme’ twitteraars als @gelerobbie en @Pensioenspook. Dit zijn volgens Knack veelal rechtse internetters die onder het mom van ‘communicatie- en socialemediastrategie’ door het tweetal partijen worden ingezet.

Met deze programma’s laat je mensen dingen zeggen die ze nooit hebben uitgesproken

Het is misschien wel een van de meest creepy video’s die je in tijden hebt gezien. De Universiteit van Washington pakte de digitale gelaatsuitdrukkingen van beroemdheden als Tom Hanks, George Bush en Arnold Schwarzenegger, gooide ze in een complex programma en is vervolgens in staat om ieder gezicht op het lichaam van een ander te plakken en ze van alles te laten zeggen.

Dankzij kunstmatige intelligentie zijn er nog veel meer van dat soort toepassingen (binnenkort) mogelijk, laat de Volkskrant zien. Stanford University kreeg het bijvoorbeeld voor elkaar om de lippen van Vladimir Poetin en Donald Trump precies zo te laten bewegen als die van een acteur.

Dit ziet er misschien hilarisch uit (denk aan het FaceSwap-filter in Snapchat), maar de gevolgen kunnen desastreus zijn. Denk aan een video die circuleert van een oorlogszuchtige speech die een wereldleider in werkelijkheid nooit heeft gegeven. Of hoe makkelijk het wordt om iemand zonder diens toestemming in een pornovideo te plakken.

Na drie dagen kreeg programmeur Hay Kranen het voor de Volkskrant ook voor elkaar om zo’n filmpje te fabriceren. Amazon-baas Jeff Bezos spreekt daarin zogenaamd in het Nederlands over een samenwerking met Hyves.

54 landen vertegenwoordigd op Global Fact-Checking Summit

Van 20 tot en met 22 juni vindt de vijfde Global Fact-Checking Summit plaats in Rome. Ook FACTORY is met vier personen vertegenwoordigd. Op moment van schrijven vaardigen maar liefst 54 landen factcheckers af naar Italië, laat initiatiefnemer Alexios Mantzarlis van Poynter zien op Twitter.

54 countries (and possibly a couple more) will be represented at this year’s #GlobalFact 🌍🤓 pic.twitter.com/JLWJZTnKQ7

— Alexios (@Mantzarlis) 19 april 2018

Opvallend is dat de meeste landen in Europa, Zuidoost-Azië en Zuid-Amerika aanwezig zullen zijn – van West-Europa zijn alleen Luxemburg, Zwitserland, Portugal, Ijsland, Ierland en Denemarken vooralsnog niet van de partij. De grote afwezigen zijn Midden-Amerika en prominente delen van Afrika en het Midden-Oosten.