De meest bizarre EU-mythes, de niet-bestaande ‘Poetin-burger’ en Facebook doet aan zelfcensuur

Iedere week verzamelt Factory het belangrijkste nieuws over factchecking en nepnieuws. Met deze week: Tips voor factchecken, de effecten van nepnieuws en de Poetin-burger.

Tien tips voor factchecking op Twitter

Twitter staat vol met nepnieuws – een van de grootste nadelen van het microblog waarmee je op een zeer laagdrempelige manier met gelijkgestemden of juist bekende personen in contact kunt komen. Om al die non-informatie te bestrijden, schreef de Nederlandse onderzoeksjournalist voor Poynter een tienstappenplan.

Sommige adviezen liggen enigszins voor de hand (kijk naar de oprichtingsdatum van een Twitteraccount, doorzoek zijn of haar volgers), maar een paar zijn erg handig om voortaan zelf toe te passen:

• Crosscheck een twitteraccount met een gelijknamig Facebook-account
• Bekijk aan de hand van big data in welke kringen en patronen een Twitteraccount zich beweegt
• Bereken de ‘sociale score’ van een account met Klout: daarmee zie je hoe een gebruiker zich gedraagt op het platform, en in welke frequentie hij handelingen uitvoert

Honderden EU-mythes ontkracht vanuit het hart van de macht

Beeld: Public Domain Pictures/CC0

De Europese Unie wordt nogal eens bekritiseerd door haar inwoners – soms terecht, regelmatig op minder logische gronden. De EU heeft al die ongegronde kritieken op een ellenlange rij gezet. Het resultaat is een overzicht van alle EU-mythes die tussen 1992 en 2016 de ronde deden in Europa: van financiële hulp aan Afrikaanse acrobaten, tot barvrouwen die hun inkijk moesten verhullen na een Europees gezondheidsdecreet en een zogenaamde ban op onverpakt snoep.

Hoe ‘true story’-serie Fargo voor één keer de waarheid vertelde

Het Fargo Theatre in het plaatsje Fargo, North Dakota (VS). Foto: AJ Leon/Flickr

Liefhebbers van series zijn ongetwijfeld bekend met Fargo. Niet de film van de Coen Brothers uit 1996, maar de reeks die sinds 2015 wordt geproduceerd door de omroep FX. In de intro van elke aflevering wordt gesteld dat de serie een waargebeurd verhaal vertelt. Onzin natuurlijk, maar in de vijfde episode van het derde seizoen zat wél een – op z’n zachtst gezegd ongeloofwaardige – waarheid.

Het personage V.M. Varga vertelt in die aflevering over het Britse meisje Laura Buxton. In de zomer van 2001 liet zij een ballon opgaan, bestemming onbekend. En what are the odds: de ballon kwam 225 kilometer verderop terecht bij een ánder Brits meisje met de naam Laura Buxton. Te mooi om waar te zijn?

Nee, weet factcheckorganisatie Snopes. Dit is écht gebeurd. Weliswaar met een paar kleine verschillen (de ballon werd aangetroffen door de buurman van de ontvangende Buxton, niet door haarzelf in haar achtertuin; de ene Laura Buxton was nog net geen tien jaar oud), maar dit mag toch echt een wonder heten.

YouTube verspreidt (onbedoeld/onbewust/ongewenst) samenzweringstheorieën over ‘Las Vegas’

Foto: Thomas Wolf/Wikimedia Commons

De laatste maanden krijgen Facebook, Google en YouTube flink op hun donder. Door hun geavanceerde algoritmes krijgen gebruikers nogal eens klinkklare bullshit voorgeschoteld. De oorzaak: algoritmes kunnen niet goed zien of informatie klopt, maar zijn geweldig in het koppelen van een specifieke zoekopdracht aan een bijpassend resultaat.

Zo kon het gebeuren dat vlak na de schietpartij in Las Vegas tientallen hoaxes zich over de videodienst verspreidden. Journalist Charlie Warzel van BuzzFeed zette ze op een rij.

Facebook doet aan zelfcensuur over Russisch fake news…

Beeld: Aivazovsky/Wikimedia Commons

Nog zo’n ongemakkelijk nieuwtje over een groot techbedrijf dat een onhandige beslissing maakte. ‘President Donald Trump’ zou ten dele te wijten zijn aan gecoördineerde advertentiecampagnes op het sociale netwerk, waaronder van Rusland.

Volgens The Wall Street Journal heeft Facebook elke verwijzing naar Russische inmenging in de Amerikaanse verkiezingen bewust uit een eigen onderzoeksrapport gehaald. Dat verscheen afgelopen april, maar zou zijn aangepast uit angst voor politieke complicaties. Opmerkelijk, in een tijd waarin vaak gezegd wordt dat grote bedrijven machtiger zijn dan de meeste landen.

…Maar vertelt gebruikers nu meer over de herkomst van nieuws

Toch probeert het bedrijf van Mark Zuckerberg ook dingen beter te doen. Facebook gaat namelijk experimenteren met een informatieknop naast nieuwsartikelen in de feeds van gebruikers. Klikken zij daarop, dan verschijnen de Wikipedia-pagina van de bron en een samenvatting van hoe dat artikel op het medium wordt gedeeld.

Nieman Lab plaatst hier een puntje van kritiek bij: Wikipedia-lemma’s moet je nooit blind vertrouwen. Door het open-sourcekarakter van die website kan iedereen pagina’s aanpassen (hoewel dit goed wordt bewaakt door een leger aan moderators). En sommige nieuwspublicaties die wel betrouwbaar zijn, zijn bijvoorbeeld te klein om een eigen Wikipedia-artikel te hebben.

Wat nepnieuws psychologisch met je doet

Foto: Nevit/Wikimedia Commons

Niet alleen voor de uitwisseling van eerlijke, valide informatie vormt nepnieuws een uitermate vervelende uitwas. Ook op individueel, psychologisch vlak is het een groot probleem. Dit legt Vox uitgebreid uit aan de hand van het illusory truth effect. Kort door de bocht stelt deze theorie, opgekomen in de jaren zeventig, dat ons brein zo in elkaar zit dat hoe vaker je bepaalde brokjes informatie hoort, hoe eerder je geneigd bent om die voor waar aan te nemen.

Of, zoals psycholoog Lisa Fazio van Vanderbilt University tegen Vox zegt: ‘The more you hear something, the more “you’ll have this gut-level feeling that maybe it’s true.’ Fazio werkte in 2015 mee aan een (klein) onderzoek, waaruit blijkt dat ook voorkennis van een onderwerp je niet onkwetsbaar maakt voor nepnieuws daarover.

Hoaxes bestrijden op WhatsApp is geen sinecure

Foto: Pixabay/CC0

Nepnieuws bestrijden op het wereldwijde web is nog een enigszins haalbare taak. Google ook een debunk, net als foutieve artikelen, met een paar toetsenbordaanslagen. Lastiger wordt het als fake news zijn weg vindt binnen een gesloten gemeenschap. Zoals WhatsApp, dat wereldwijd meer dan één miljard gebruikers telt.

Poynter schreef er een artikel over. De website zag de afgelopen maanden talloze hoaxes voorbijkomen op het razend populaire chatprogramma: over de verkiezingen in Duitsland, het referendum in Catalonië, niet-bestaande stormen in Afrika en non-existente kidnappingnetwerken in Brazilië. Doordat een WhatsApp-groep maximaal 256 gebruikers telt en alle berichten versleuteld worden, kunnen factcheckers moeilijk zien of en hoe een bericht viral gaat, aldus Poynter.

Goed nieuws is dat de journalistieke site voorbeelden heeft kunnen vinden van factcheckcollectieven die de strijd aangaan met nepnieuws op WhatsApp. Chequeado (Argentinië), Africa Check (Zuid-Afrika) en Boatos (Brazilië) hebben bijvoorbeeld WhatsApp-accounts aangemaakt waarmee zij nepnieuws, -foto’s en -memes monitoren. Nadat ze deze hebben gecheckt, delen ze de ontkrachte claims weer in de groep waar het nepnieuws is ontstaan.

Poynter helpt het factchecken ook zelf vooruit

Poynter schrijft niet alleen over ontwikkelingen in de factcheckwereld – ze helpt die tak van sport ook zelf vooruit. Eén manier daartoe is het aanstellen van twee ‘factcheck-fellows’. Voor een paar weken en met een beurs van 2.500 dollar op zak gaat Milka Domanovic (van het Servische factcheckplatform Istinomer) embedded bij het Amerikaanse Politifact; de Turkse journalist Gülin Çavuş (afkomstig van verificatiesite Teyit.org) zal samenwerken met de Franse redactie van France 24 Observers.

Domanovic gaat onderzoeken hoe factcheckers meer publiek kunnen trekken en hoe zij vertrouwen kunnen kweken bij het deel van de bevolking dat in landelijke gebieden woont, vertelt ze aan Poynter. Çavuş richt zich op meer internationale samenwerking tussen factcheckers en betere verslaggeving over de Syrische vluchtelingencrisis en de politieke islam.

De Poetin-burger die helemaal niet bestaat

Foto: Pixabay/CC0

In de week waarin fanatieke fans van de animatieserie Rick and Morty op de toonbanken van McDonald’s-filialen sprongen om de zeldzame Szechuan-saus te kopen, kwam er nog meer fastfood-gerelateerd nieuws voorbij. Nepnieuws, welteverstaan. De Russische staatsomroep meldde dat het New Yorkse restaurant Lucy’s Cantina Royale een speciale burger verkocht, als hommage aan de 65^ste verjaardag van de Russische president Vladimir Poetin.

Volgens The Guardian zei de betreffende presentator: ‘Niet alleen buitenlandse leiders wensen de president van Rusland een fijne verjaardag, maar ook gewone burgers. En ook nog eens op extreem originele wijze.’, onderdeel van de Russische zender RT, publiceerde het nieuwsitem. Het bestaan van de burger, die bijna twee kilo zou wegen, werd al snel verworpen door de Russische journalist Alexey Kovalev van het platform Noodle Remover, meldt The Guardian.

Anna Belkina, hoofd communicatie bij RT, twijfelt niet aan het nieuws, bericht de Britse krant: ‘We hebben geen reden om aan de authenticiteit van dit verhaal te twijfelen.’