Factcheck: ‘Amsterdam-Zuidoost heeft meeste kerken’

Sinds 2011 zit Nederland op Witte Donderdag aan de buis gekluisterd voor The Passion: een EO-musical over het lijden en overlijden van Jezus Christus. Afgelopen week was Amsterdam-Zuidoost het decor voor het grootschalige toneelstuk. Dat is niet vreemd, meent de Volkskrant: de zuidoostelijke wijk de Bijlmer zou de ‘hoogste kerkdichtheid van Nederland’ hebben. Klopt dit?

In het artikel waarnaar bovenstaande tweet verwijst, schrijft verslaggever Sander van Walsum: ‘De Presbyterian Church of Ghana is een van de naar schatting 150 geloofsgemeenschappen die Amsterdam Zuidoost telt. (…) Daarmee is Amsterdam Zuidoost een van de meest christelijke stukjes Nederland met de grootste dichtheid aan kerken – zij het dat veel kerkgemeenschappen noodgedwongen gebruikmaken van hetzelfde gebouw.’

Van Walsum doelt dus niet zozeer op kerkgebouwen, maar op kerkgemeenschappen. En: hij heeft het niet alleen over de Bijlmer, maar over het hele zuidoostelijke stadsdeel van Amsterdam.

Urk

Zou je puur naar relatief het grootste aantal kerkgangers kijken, dan wint Urk met gemak. Het CBS becijferde in 2013 dat ongeveer 94 procent van de Urkers kerkganger is. Een kaartje van Wikipedia uit 2008 laat het treffend zien: het piepkleine rode stipje in de Noordoostpolder was destijds de enige gemeente in Nederland waar meer dan 5.000 leden van de Christelijk Gereformeerde Kerken rondliepen.

Infographic: Wikimedia Commons/GNU Free Documentation License

Christelijk

In het Volkskrant-verhaal schat pastor Jan de Jonge dat circa 30 procent van de bevolking in Amsterdam-Zuidoost christelijk is. Op 1 januari dit jaar telde het stadsdeel zo’n 88.000 inwoners, wat maakt dat ruwweg 26.400 mensen daar een christelijke achtergrond hebben.

Dichtheid

Urk telde begin dit jaar iets minder inwoners: ruim 20.000. Dit zou betekenen dat bijna 19.000 Urkers uitgesproken christenen zijn. Als we naar de dichtheid van het aantal christenen kijken, wint Urk echter wel degelijk. Amsterdam-Zuidoost heeft een oppervlakte van 22,08 km², dus leven daar naar schatting 1.200 christenen per vierkante kilometer.

Het veel kleinere Urk, met een landoppervlak van 11,53 km², heeft maar liefst circa 1.650 christenen per vierkante kilometer. Amsterdam-Zuidoost is inderdaad een behoorlijk christelijk stuk Nederland, maar komt niet in de buurt van christenbastion Urk.

Aantal kerken

Nu gaan we het aantal kerken qua oppervlakte tellen. In Zuidoost staan 18 kerken, dus 0,815 kerken per km². Urk telt 19 kerkgebouwen, ofwel 1,648 kerken per km². Het Reformatorisch Dagblad maakt verder melding van een hoge kerkdichtheid in het Zeeuwse Zierikzee, al telt Google Maps slechts 4 kerkgebouwen.

Rotterdam dan?

De meeste kerken staan volgens deskundige Bert Scheffers in Rotterdam, zo zegt hij in het Nederlands Dagblad. Google Maps maakt melding van 19 kerkgebouwen, net zoveel als in Urk. Echter is Rotterdam wat land betreft 206,44 km² groot, dus blijft er slechts 0,09 kerk per km² over.

En reken je stadsdeel Zuidoost niet mee, dan beschikt Amsterdam over 20 kerken. Maar met een oppervlak van (dan nog) 197,24 km², heeft de hoofdstad ook zonder de Bijlmer en andere wijken slechts 0,1 kerk per vierkante kilometer.

Nee…toch weer Urk

Anders gezegd: voor het relatief kleine oppervlak heeft Amsterdam-Zuidoost een grote hoeveelheid kerkgebouwen. Maar opnieuw valt deze hoeveelheid in het niet bij Urk.

Kerkgemeenschappen

De Amsterdamse pastor Jan de Jonge heeft het over ongeveer 150 geloofsgemeenschappen in stadsdeel Zuidoost. Hieronder vallen dus ook islamitische, boeddhistische of hindoeïstische organisaties. Hoeveel daarvan christelijk zijn is onbekend.

Hoe dan ook telt Rotterdam meer gelovige groepen, schrijft de koepelorganisatie Platform Levensbeschouwelijke & Religieuze Organisaties Rotterdam. Tel je ook de levensbeschouwelijke groeperingen mee, dan kom je voor de havenstad uit op om en nabij de 400 groepen. En dat zijn alleen nog de gemeenschappen die bij die club zijn aangesloten.

Per vierkante meter

Voor het idee zullen we kijken naar het aantal geloofsgemeenschappen per vierkante kilometer. In Amsterdam-Zuidoost zijn dat er in dat geval bijna 7, in Rotterdam bijna 2. Betrouwbaar zijn deze rekensommen nogmaals niet, want christelijke groepen worden op één hoop gegooid met andere religieuze organisaties.

Eén ding is hier wel voor te zeggen: in 2013 berekende het CBS dat bijna 23 procent van de Rotterdam katholiek dan wel protestant was. Extrapoleren we dat percentage naar het aantal christelijke groepen dat daaruit voortkomt, dan zou Amsterdam-Zuidoost met 30 procent aan christenen de ‘winnaar’ zijn.

Conclusie

De term ‘hoogste kerkdichtheid’ kun je op meerdere manieren interpreteren. Dat hebben we dan ook gedaan. Qua dichtheid in het aantal kerkgangers en kerkgebouwen verliest Amsterdam-Zuidoost het van Urk, maar nemen we het aantal (christelijke) geloofsgemeenschappen in acht, dan komt Zuidoost vermoedelijk wel als winnaar uit de bus. We beoordelen de claim als half waar.