Factcheck: ‘Traditie 1 april veel ouder dan hertog van Alva’
‘Op 1 april verloor Alva zijn bril.’ Deze mop zou volgens sommigen de traditie van 1-aprilgrappen hebben ingeluid. Met ‘bril’ wordt het Zuid-Hollandse plaatsje Den Briel. Nederlanders heroverde dat op die dag in 1572 van de Spanjaarden. ‘Alva’ slaat op de Spaanse hertog van Alva, destijds de landvoogd in Nederland. Volgens de nieuwsbrief van NU.nl op 31 maart is de traditie van ‘kikker in je bil’ en ‘je veter zit los’ echter stukken ouder dan de 16de eeuw. Klopt dat?
Er gaan meerdere verklaringen rond over het ontstaan van de 1-aprilgrap. Eén anekdote stelt dat de traditie voortkwam uit het overstappen van de juliaanse (vernoemd naar Julius Caesar) naar de gregoriaanse kalender (naar paus Gregorius XIII).
Hierdoor werd 25 maart ‘verplaatst’ naar 1 april. Mensen die nog van de oude kalender gebruik maakten, zouden hierom worden bespot, schrijft Ashley Ross op The Huffington Post. Maar de gregoriaanse kalender werd pas in 1582 (voor de zuidelijke provincies en Limburg) en 1583 (Holland) geïntroduceerd in Nederland – tien jaar na de inname van Den Briel.
Vertaalfout
Een andere verklaring verwijst naar het middeleeuwse verhaal Nun’s Priest’s Tale van Geoffrey Chaucer. In dit onderdeel van de klassieker The Canterbury Tales uit 1392 schrijft de auteur over ‘32 maart’, wat op 1 april zou neerkomen. Critici menen dat het om een vertaalfout zou kunnen gaan. Misschien bedoelde Chaucer wel ’32 dagen na maart’, dus 2 mei. Dat was een belangrijke Engelse dag: elf jaar eerder trouwden op die datum koning Richard II met Anna van Bohemen.
Frankrijk
Weer andere bronnen geloven dat de oorsprong van 1 april in Frankrijk ligt. In augustus 1564 – acht jaar vóór de ‘bril’ van Alva – besloot de Franse koning Karel IX dat het nieuwe jaar niet meer inging met Pasen, maar op 1 januari. Fransmannen en -vrouwen die daarna toch het nieuwe jaar inluidden in april, werden naar verluidt uitgemaakt voor het Franse equivalent voor ‘April fools’ (de Engelse term voor een 1-aprilgrap).
Vissen
In Frankrijk dook al eerder in die eeuw een mogelijk uitgangspunt voor 1-aprilmoppen op. In 1508 schreef Eloy D’Amerval het gedicht Le Livre de la Deablerie, waarin hij melding maakte van de poisson d’avril (‘aprilvis’). Hiermee bedoelt men een gemakkelijk te vangen vis aan het begin van de lente. Met andere woorden: iemand die zich makkelijk beet laat nemen. Onduidelijk is of dit verband houdt met de feestdag, of dat de maand toevallig overeenkomt, noteert Stephen Winick op de site van de Amerikaanse Library of Congress.
Niet zo snuggere Schotten
Pas in de 18de eeuw verspreidde de grappen- en grollendag zich door het hedendaagse Verenigd Koninkrijk. In Schotland werden er zelfs twee dagen aan gewijd, meldt de website History.com. Niet zo snuggere Schotten kregen onzinnige taakjes toebedeeld, waarna ze werden uitgemaakt voor ‘gowk’ (koekoek).
Conclusie
We maakte al veel eerder dan het jaar 1572 1-aprilgrappen, schreef NU.nl in zijn ochtendnieuwsbrief. Hoewel de acht jaar oudere verklaring uit Frankrijk – het verzetten van de eerste dag van het nieuwe jaar – plausibel klinkt als startsein, kan de anekdote van twee eeuwen daarvoor uit Engeland – met mogelijk een onjuiste vertaling – op veel scepsis rekenen. We beoordelen de bewering daarom als ongefundeerd.