Factcheck: ‘Vrijheid betekent een hoger IQ’

Volkskrant-columnist Erdal Balci maakt zich zorgen over Turkije. De autocratische president Erdogan regeert met harde hand over het land. Volgens Balci heeft de bekende filosoof Thomas Hobbes ‘verzuimd enkele belangrijke zaken te vermelden als het gaat om het despotische bewind’. Hiermee bedoelt hij dat een sterke leider weliswaar orde brengt in een samenleving, maar dat dit ten koste gaat van (academische) vrijheid. ‘Vrijheid is een hoger IQ’, stelt de columnist zelfs. Is dat waar?

De meest concrete manier om ‘vrijheid’ te duiden, is democratische vrijheid. Ofwel: mag je in een land stemmen, kritiek hebben op de regering, jezelf verkiesbaar stellen, onderwijs volgen zonder staatsinmenging en omgaan, communiceren of trouwen met wie je maar verlangt? Dan heb je te maken met een democratisch land. Freedom House is een organisatie die de ontwikkeling van democratische vrijheid wereldwijd het meest secuur bijhoudt. Men kijkt naar politieke en burgerlijke vrijheden, persvrijheid, in hoeverre er censuur wordt toegepast op internet, enzovoort.

Wat is IQ precies?

Het IQ vaststellen van alle landen ter wereld is lastiger. De intelligentiequotiënt, zoals dit voluit heet, werd in 1905 ontwikkeld door de Franse psycholoog Alfred Binet. In 1916 is de test verbeterd door een Amerikaanse collega, Lewis Terman. In 2003 werd de vijfde en meest recente methode opgeleverd van wat de ‘Stanford-Binet Test’ is gaan heten. De test meet onder andere iemands kennis, manier van redeneren en ruimtelijk inzicht.

Wesrers

IQ is dus een door en door westers begrip. Met andere woorden: oosterse of inheemse culturen hebben hele andere uitgangspunten als het gaat om abstracte begrippen als intelligentie. Probeer het nut van een Frans-Amerikaanse IQ-test maar eens uit te leggen aan een inheems volk in Papoea-Nieuw-Guinea of een monnik in Bhutan. Daarom is het onderzoek dat de Britse hoogleraar Richard Lynn en zijn Finse vakbroeder Tatu Vanhanen tussen 2002 en 2006 uitvoerden met een korrel zout te nemen. Een completer naslagwerk op het gebied van internationaal IQ is er echter niet.

Vrijheid v.s. IQ

Zetten we de democratische vrijheid wereldwijd (op een index van 0 tot 100) af tegen de gemiddelde IQ’s van 184 landen, dan krijg je de volgende grafiek:

In deze nogal drukke scatterplot zijn een paar interessante uitzonderingen te zien. China heeft bijvoorbeeld een erg hoog gemiddeld IQ van 105, maar scoort laag op de democratische vrijheidsindex (14/100). Het Caribische eilandstaatje Saint Lucia geniet daarentegen zeer grote democratische vrijheid (91/100), maar bezit een erg laag gemiddeld IQ van 62.

Aan de diagonale weerszijden staan twee landen die Balci’s hypothese volgen: linksonderin Equatoriaal-Guinea, dat gemiddeld het laagste IQ ter wereld heeft (59) én een ontzettend laag vrijheidscijfer (7/100); rechtsbovenin Japan, met een IQ van 105 en een vrijheidsindex van 96.

Correlatie

Maar in hoeverre bestaat er nu een relatie tussen vrijheid en een hoger IQ? Daarvoor berekenen we de correlatie – de samenhang tussen beide variabelen. Die komt neer op 0,39; niet heel sterk, maar ook niet geheel afwezig. Er zijn te veel uitzonderingen op de regel van Balci: de hoogste IQ’s ter wereld vind je in Hong Kong en Singapore, maar beide landen verkeren slechts in de middenmoot van de democratischevrijheidsindex van Freedom House.

Linksonderin en rechtsbovenin de grafiek zie je uitkomsten die Balci verwacht: een groep Afrikaanse landen heeft weinig vrijheid, dus ook een relatief laag IQ. Rechtsboven een groep Europese landen, met – je raadt het al – veel vrijheid en een gemiddeld hoge mate van intelligentie.

De correlatie vertroebelt echter hevig door met name het gebied van 80 tot 90 IQ. Een inwoner van de Pacifische eilandnatie Kiribati heeft een gemiddeld IQ van 85 en veel vrijheid, maar een Eritreër is gemiddeld net zo intelligent met uiterst beknotte vrijheden. Hetzelfde geldt voor Tunesië (veel vrijheid) en Libië (nauwelijks vrijheid), die beide gemiddeld een IQ van 83 hebben, alsook voor Costa Rica (IQ van 89, 91 op de vrijheidsindex) en Laos (IQ van 89, ‘12 op de index).

Academische vrijheden

Columnist Balci doelt met zijn stelling natuurlijk op de beperking van met name academische vrijheden als de democratie in een land het begeeft. Boeken en informatieve websites kunnen worden verboden, het politieke discours verandert in een apathisch eenpartijstelsel.

Toch is het interessant om een eventueel verband tussen vrijheid en IQ te onderzoeken. Zoals gezegd zijn de data over het gemiddelde IQ verouderd – de kans is groot dat de gemiddelde intelligentiequotiënten in vooral Afrika, Azië en Zuid-Amerika sindsdien zijn gestegen.

Conclusie

In de grafiek die we hebben opgesteld, zie je dat in relatief veel Afrikaanse landen met relatief weinig vrijheid inderdaad een laag IQ terug te zien is; vice versa in Europa. De correlatie is echter te zwak om algemene uitspraken te doen. We beoordelen de bewering als ongefundeerd.