Factcheck: ‘Nederland heeft de duurste monarchie van Europa’
‘Echt waar: Nederland heeft de duurste monarchie van Europa.’ Dat schreef presentator en cabaretier Arjen Lubach in 2013 in een opiniestuk dat tien argumenten vóór de monarchie poogt te ontkrachten. Afgelopen Koningsdag, 27 april, plaatste NRC het veelgelezen artikel opnieuw op zijn website. In 2015 zei D66-leider Alexander Pechtold overigens hetzelfde in de Tweede Kamer, tijdens een debat over de jaarlijkse begroting van het Koninklijk Huis. Maar klopt het ook?
Toevallig zette de Volkskrant de kosten van de Europese koningshuizen in oktober vorig jaar nog op een rijtje. Luxemburg (om precies te zijn een groothertogdom) en de monarchieën van microstaten Monaco, Andorra, Liechtenstein en Vaticaanstad (de paus wordt ook gezien als vorst) werden echter niet opgenomen in dat overzicht.
Intransparante kosten
Sowieso heeft verslaggever Robert Giebels veel kosten niet kunnen traceren. ‘De te achterhalen bedragen zijn een indicatie en reflecteren dan ook niet zozeer wat er aan geld in een koninklijke familie omgaat, maar wat het vorstenhuis de belastingbetaler kost.’ Kosten die omgaan in de beveiliging van de koninklijke families zijn bijvoorbeeld veelal onbekend. Particuliere bezittingen maken de Europese monarchieën die de Volkskrant onderzocht ook nauwelijks bekend. En: sommige vorsten betalen belasting, anderen niet. De transparantie over de financiën verschilt kortom per koningshuis.
Ranglijst
De meest gedetailleerde ranglijst over de kosten van Europese monarchieën wordt sinds 2006 samengesteld door hoogleraar openbare financiën Herman Matthijs van de Universiteit Gent. In zijn rapport uit 2015 stond Nederland tweede met 40,6 miljoen euro, onder het Verenigd Koninkrijk. Maar dat klopt niet, schrijft NRC Handelsblad in een factcheck uit datzelfde jaar.
‘Sinds 2012 moet het Britse vorstenhuis immers zelf de broek ophouden. De jaarlijkse kosten [in 2015 bedroegen die 46,2 miljoen euro, RB] worden sindsdien gedekt door 15 procent uit de winst van het vermogen van koningin Elisabeth en haar familie, the Crown Estate. Die opbrengst was vorig jaar 36,1 miljoen pond (49 miljoen euro).’ Netto kosten koningin Elizabeth II en rest van de Windsor-familie de Britten dus niets. Zo bezien staat de Nederlandse monarchie dus inderdaad bovenaan in Europa qua kosten voor het volk.
Hoeveel kost het Nederlandse koningshuis?
Dit jaar kosten koning Willem-Alexander, koningin Máxima en de andere leden van de Nederlandse koninklijke familie ons land 41,4 miljoen euro, blijkt uit de begroting voor 2017. Daarvan gaat het grootste deel (27,7 miljoen euro) naar ‘functionele uitgaven’ als het personeel, materieel en luchtvaartuigen. De salarissen kosten 8 miljoen euro, waarvan 5,5 miljoen naar Willem-Alexander gaat.
Kanttekening is echter dat ook andere begrotingen in relatie staan tot het Koninklijk Huis, maar niet binnen dat budget vallen. In totaal gaat 17,1 miljoen euro op aan onder meer staatsbezoeken (vallen onder het ministerie van Buitenlandse Zaken). Er gaat ook 87.000 euro naar het onderhoud van privéjacht De Groene Draeck (Defensie). De beveiligingskosten worden zoals gezegd niet genoemd: ‘Er wordt geen informatie gegeven over de hoogte van beveiligingsuitgaven’, aldus de begroting. Matthijs schat die op 20 miljoen euro per jaar, blijkt uit een recent artikel van RTL Z.
Kosten onbekend voor Noorwegen, Spanje…
In de ranglijst op de zakelijke website staat trouwens Nederland noch het VK bovenaan; Noorwegen zou het duurste koningshuis van Europa hebben, met kosten geraamd op 50 miljoen euro per jaar. Maar in tegenstelling tot de andere twee landen is Noorwegen erg intransparant over wat koning Harald en de zijnen de Noren kosten. Het Scandinavische land reserveert 232 miljoen Noorse kronen voor het koningshuis, maar de krant Dagbladet ontdekte dat de werkelijke kosten minstens uitkomen op 459 miljoen Noorse kronen (48,5 miljoen euro).
Een woordvoerder van het Noorse ministerie van Financiën hield tegenover Dagbladet vol dat de kosten voor 2016 232 miljoen kronen (24,7 miljoen euro) waren. Ook een persmedewerker van het koninklijk huis ‘kon niet instaan’ voor de vondst van de Noorse krant.
En dan hebben we het nog niet eens gehad over Spanje. In het lijstje van de Gentse hoogleraar Matthijs staat die monarchie onderaan met 7,7 miljoen euro per jaar. ‘Ik kom zelf niet verder, maar begrijp uit de media dat de totale uitgaven van het Spaanse huis oplopen tot wel 80 miljoen’, zei hij daarover tegen NRC. Bij RTL Z staat ten slotte nog een belangrijke kanttekening: ‘de kosten van Liechtenstein en Monaco zijn niet bekend. Waarschijnlijk zijn deze koningshuizen de duurste van Europa.’
Conclusie: onwaar
Arjen Lubach schreef (en Alexander Pechtold zei) dat Nederlandse de duurste monarchie van Europa heeft. Afgaande op het rapport van Herman Matthijs uit 2015 zou dat inderdaad kloppen. Als we de bewering letterlijk nemen, is het Verenigd Koninkrijk volgens de sumiere informatie het duurste. Dan gaan we dus niet uit van de kosten voor de belastingbetaler. De kosten in Noorwegen en Spanje zijn naar alle waarschijnlijkheid echter nog hoger. En Matthijs denkt dat Liechtenstein en Monaco nóg duurder zijn. Daarom beoordelen we de claim van Lubach en Pechtold als onwaar.