Amerika en Spanje getroffen door nepnieuws, in Duitsland en Noorwegen was het rustig
Iedere week verzamelt FACTORY het belangrijkste nieuws over factchecken. Het factchecknieuws van deze week: gaydars, trolls en beroemdheden.
Stanfords ‘gaydar’ is helemaal niet zo betrouwbaar
Kan een algoritme op basis van één foto zien of iemand homo of hetero is? Volgens een onderzoek van de Stanford-universiteit wel, kopten nieuwsmedia eind september wereldwijd. De technologie die de Amerikaanse onderzoekers hebben ontwikkeld, konden in 81 procent van de gevallen bij mannen en 71 procent bij de vrouwen correct hun seksuele geaardheid voorspellen. Met vijf foto’s zat het algoritme zelfs in respectievelijk 91 en 83 procent van de gevallen goed.
De campus van Stanford University. Foto: Frank Schulenburg/Wikimedia Commons
Wetenschapsredacteur Maarten Keulemans van de Volkskrant nam het onderzoek nauwkeurig onder de loep en vond een aantal hiaten. De drie belangrijkste: de dataset van bijna 15.000 foto’s is niet representatief, het aantal homoseksuelen dat uit de test naar voren komt ligt veel hoger dan in de daadwerkelijke statistieken, en één op de acht heteroseksuelen wordt ten onrechte als homo aangemerkt door het Stanford-algoritme.
Het einde van Amerika’s bekendste nepnieuwsauteur
Een van Amerika’s bekendste nepnieuwsschrijvers is niet meer. Paul Horner uit Minnesota stierf op 38-jarige leeftijd door een overdosis drugs. Horner stelde dat hij degene was die Donald Trump aan het presidentschap heeft geholpen, aldus een profiel van The New York Times. Zijn nepnieuws op onder meer de website The National Report vloog alle kanten op: demonstranten zouden betaald krijgen om Trump-rally’s te verstoren en Trumps voorganger Barack Obama werd als ‘radicale moslim’ neergezet.
Een Trump-rally in 2015. Foto: Marc Nozell/Flickr
Aan The Washington Post vertelde Horner hoe makkelijk hij het vond om Trump-aanhangers te misleiden: ‘Zijn volgers factchecken niets – ze posten alles, geloven alles. Zijn campagnemanager publiceerde mijn verhaal over een demonstrant die 3.500 dollar kreeg betaald als feit. Ik bedoel, dat had ik verzonnen. Ik postte een nepadvertentie op Craigslist.’
Wat nepnieuws deed met het stadje Twin Falls
Horners laconieke kijk op nepnieuws bagatelliseert de ernstige gevolgen die dat kan hebben – neem ‘Pizzagate’ vorig jaar. The New York Times Magazine schreef een aangrijpend verhaal over het stadje Twin Falls in de staat Idaho, dat werd getroffen door een nepnieuwshausse. In 2015 werd in de plaats een centrum voor Syrische vluchtelingen opgezet. In juni 2016 kwam dat zwaar onder vuur te liggen: er deden geruchten de ronde dat een zevenjarige vluchtelingenjongen seksuele handelingen zou hebben uitgevoerd met een vijfjarig Amerikaans meisje. Een tienjarige migrant zou dit hebben gefilmd.
Het centrum van Twin Falls, Idaho. Foto: Wikimedia Commons
De geruchten werden nog erger. Er werd gezegd dat de gemeenteraad en de politie van Twin Falls de misdaad in de doofpot zouden willen stoppen. De week daarop werd de doos van Pandora geopend: de website The Drudge Report bracht het ‘nieuws’ naar buiten. Daarna ging het snel: rechtse bloggers pikten het op, Breitbart stuurde een verslaggever om de ‘moslim-overname’ van de stad in kaart te brengen en vervolgens werden lokale politici bedreigd via telefoon en e-mail.
De Breitbart-verslaggever, Lee Stranahan, stookte het vuurtje nog verder op. Hij vroeg zich op de radio af of de burgemeester van Twin Falls een ‘sharia-aanhanger’ is, stelde dat werkgevers een vergoeding ontvangen als ze buitenlandse werknemers verkiezen boven Amerikanen en wist zeker dat een bedrijf dat Griekse yoghurt produceert het middelpunt van de door hem vermeende lokale onderwereld was.
Russische trolls doen zich voor als radicale moslims
Niet alleen Amerikanen, maar ook Russische groeperingen proberen angst en haat voor moslims in het land aan te wakkeren, onthulde The Daily Beast. De Facebookgroep ‘United Muslims of America’ was geen islamitische gemeenschap, maar een groep Russische trolls, aldus de nieuwswebsite. Het account verspreidde memes waarin Hillary Clinton toegeeft dat de VS de terroristische groepen Al-Qaida en Islamitische Staat heeft ‘opgericht, gefinancierd en bewapend’, en waarin de Republikeinse senator John McCain wordt gebrandmerkt als de oprichter van die laatste groepering.
Factchecken in combinatie met blockchain
Genoeg nepnieuws uit Amerika – voor even. Ook Nederland houdt nepnieuws scherp in de gaten. Deze zomer ontving de Utrechtse internetkrant DUIC met twee partners subsidie van Stichting Internet Domeinregistratie Nederland (SIDN) en Google subsidie om te onderzoeken hoe blockchaintechnologie kan helpen bij factchecken.
Een visuele interpretatie van de blockchaintechnologie. Beeld: Wikimedia Commons
Het idee komt van journalist Danielle Arets, vertelt ze aan DUIC. De financiële sector maakt al gebruikt van blockchain – het cruciale stukje technologie in onder meer bitcoins – om transacties transparanter te maken en te controleren. Arets vergelijkt die technologische opmars in de financiële wereld met de journalistieke, waarin partijen als Facebook in grote mate bepalen wie welk nieuws voorgeschoteld krijgt. ‘Kunnen we goede artikelen bijvoorbeeld credibility (geloofwaardigheids-)likes toekennen?’
De initiatiefnemers komen waarschijnlijk eind dit jaar met een prototype.
De waakhonden van de Duitse verkiezingen
De Duitse verkiezingen zijn amper geteisterd door nepnieuws. Dat is de positieve noot die het Duitse factcheckcollectief Correctiv eind september meldde. Een maand lang monitorden achttien factcheckers van Correctiv en First Draft al het nepnieuws in verkiezingstijd, in het project ‘Echtjetzt’. Met de nieuwsbrief ‘WahlCheck17’ hielden ze journalisten op de hoogte van hun bevindingen.
Het logo van Correctiv. Beeld: Wikimedia Commons
Dat Duitsland minder vatbaar is voor nepnieuws dan bijvoorbeeld de VS en het VK, komt volgens Correctiv door twee zaken: politieke discussies in Duitsland vinden overwegend buiten het internet plaats, en relatief weinig Duitsers zijn actief op sites als Twitter.
Voorts hebben Russische bots op sociale media een zeer kleine rol gespeeld. En als er al fake news werd verspreid, kwam dat vooral op het conto van de rechtspopulistische partij Alternative für Deutschland.
Het Catalaanse referendum kreeg gezelschap van fake news
Waar een grote politieke gebeurtenis plaatsvindt, komt nepnieuws om de hoek kijken. Dat lijkt sinds Brexit en de Amerikaanse verkiezingen bijna een vanzelfsprekend feit. Het was niet anders toen het omstreden referendum afgelopen zondag in de Spaanse regio Catalonië werd georganiseerd. De Spaanse krant El País verzamelde de voornaamste misleidende uitingen. Let wel: bij El País, gevestigd in Madrid, is een vrij duidelijk pro-Spaans standpunt te bemerken.
De herdenking van de 300ste verjaardag van het beleg van Barcelona in 1714, tijdens de Spaanse Successieoorlog, op 11 september 2014. Destijds werd er al geroepen om een Catalaans referendum om onafhankelijk te worden van Spanje. Foto: Clara Polo Sabat/Wikimedia Commons
Desalniettemin liet de Russische nieuwszender RT bijvoorbeeld alleen de Catalaanse president Carles Puigdemont aan het woord over de rellen die ontstonden. Daarbij baseert zij zich grotendeels op de verklaringen van Wikileaks-oprichter Julian Assange. Een beter voorbeeld van nepnieuws is echter een video die op Twitter de ronde deed, waarin een ongewapende jongeman door de oproerpolitie wordt geslagen met knuppels. Binnen drie uur kreeg het filmpje 1.700 retweets.
Maar volgens El País vond dit incident niet plaats tijdens het Catalaanse referendum, maar al op 14 november 2012. Toen zouden vier mensen, ondanks waarschuwingen van de politie, de openbare orde hebben verstoord in de Spaanse stad Tarragona.
Nepnieuws komt nu ook via beroemdheden
De Facebookpagina’s van rapper 50 Cent, acteur Martin Lawrence en de muziekgroep LMFAO verspreiden (onbedoeld) regelmatig links naar fake news. Dat blijkt uit onderzoek van Snopes, dat wekenlang 29 nepnieuwsdomeinen traceerde naar geverifieerde Facebookpagina’s van celebrities.
De factcheckwebsite vond bijvoorbeeld links naar de fake news-sites Jellyshare en Culturehook. Snopes kon niet achterhalen wie de eigenaar is van Jellyshare en wie van de advertentie-inkomsten profiteert. Het management van 50 Cent heeft uit voorzorg in ieder geval zijn samenwerking met het socialemediabedrijf Wild Hair beëindigd.
Rapper 50 Cent tijdens een concert in 2007. Foto: Alex Const/Flickr
Nog vreemder: een bericht van een ander bedrijf genaamd Cirqle. Dat claimde afgelopen juni dat het samen met concurrent Crossford ‘exclusieve toegang’ heeft tot de Facebookpagina’s van 50 Cent, Martin Lawrence en LMFAO. Bizar genoeg weet dat laatste bedrijf daar niets van af.
Al het nepnieuws over Las Vegas op een rij
Dit weekend vond in Las Vegas de ergste schietpartij in de Amerikaanse geschiedenis plaats. 59 mensen vonden de dood en ruim 500 raakten gewond toen de 64-jarige Stephen Paddock een concertmenigte onder vuur nam vanaf de 32ste verdieping van het Mandalay Bal-hotel in de beroemde Amerikaanse casinostad in de staat Nevada.
Het Mandalay Bay-hotel in Las Vegas. Een 64-jarige Amerikaan schoot zondag 59 mensen dood en verwondde er ruim 500 tijdens het Route 91 Festival. Foto: James Marvin Phelps/Flickr
Al een paar minuten na de massamoord circuleerden nepberichten op met name Twitter. BuzzFeed maakte een overzicht met al het fake news dat het medium aantrof. Iemand stelde bijvoorbeeld foutief dat de schutter een 32-jarige islamitische bekeerling was. Een ander deelde op Twitter dat haar 14-jarige dochter vermist was in Las Vegas ten tijde van de aanslag. Weer een ander deed alsof zijn broer onvindbaar was in de chaos, terwijl hij een foto van voetballer Mesut Özil op sociale media postte.
De factchecksite die Noorwegen in sneltreinvaart verovert
Na alle ellende sluiten we af met een positief bericht. Het op politiek vlak voor de rest van de wereld weinig interessante Noorwegen – de meest urgente verkiezingsthema’s waren energie en belastingen – heeft er een onmisbare factcheckgroep bij: Faktisk. Alvast één mijlpaal: haar ontkrachting van een valse claim werd meer bekeken dan het onzin-origineel.
Faktisk begon in juli met de steun van de Noorse media VG Dagbladet, NRK en TV 2, schrijft Poynter. Er werken dertien factcheckers, wiens onderzoeken al door meer dan tien media zijn geëmbed in artikelen, aldus hoofdredacteur Kristoffer Egeberg tegen Poynter. Binnen drie maanden kreeg het factcheckplatform al meer dan een half miljoen unieke bezoekers, waarvan een kwart direct via de site binnenkwam.
Na de Noorse verkiezingen vorige maand richt Faktisk zich meer op fake news en hoaxes dan op politieke beweringen.