De geheimzinnige Europese nepnieuwsjury, onzinbestrijding in Groot-Brittannië en de Bijbel als grondlegger van fake news

De geheimzinnige Europese nepnieuwsjury, onzinbestrijding in Groot-Brittannië en de Bijbel als grondlegger van fake news

31 januari 2018 0 Door Riffy Bol

Iedere week verzamelt Factory het belangrijkste nieuws over factchecking en nepnieuws. Met deze week: nepnieuwsbeoordelaars, speculaties van de Volkskrant en database met nepnieuwstudies gelanceerd.

Wie zijn de schimmige nepnieuwsbeoordelaars van de Europese Unie?

Vorige week was half journalistiek Nederland verontwaardigd door de benoeming van GeenStijl, ThePostOnline, NPO Radio 1 en De Gelderlander als media die nepnieuws verspreidden. Villamedia zette op een rij wat we tot nu toe weten van de geheimzinnige Europese ‘fake news-jury’ EU vs Disinfo:

  • EU vs Disinfo beschikt naar verluidt over 14 medewerkers, al stelt een woordvoerder tegenover Villamedia dat de club leunt op 400 ‘myth-busting experts’. Toelichting hierover wordt niet gegeven;
  • De groep ontvangt tot 2020 circa 1,1 miljoen euro per jaar uit het strategische-communicatiebudget van de EU, aldus The Guardian;
  • Een deel van de Europese politici vindt dit aan de lage kant, omdat de nepnieuwsbestrijders het zouden moeten opnemen tegen onder meer de Russische ‘propagandakanalen’ Sputnik en RT, die opereren met 1 miljard euro op jaarbasis;
  • Europa houdt tot 23 februari een internetconsultatie, waar EU-burgers hun visie en ervaring met nepnieuws kunnen doorgeven.

Ook EenVandaag probeerde contact te zoeken met de factcheckers van EU vs Disinfo, maar kreeg nul op rekest. De 14 medewerkers mochten de pers klaarblijkelijk niet te woord staan. Zoals universitair docent Alexander Pleijter opmerkte op Twitter: ‘Heel bizar: nepnieuwsbestrijders van de EU betichten media van het verspreiden van desinformatie, maar mogen niet met journalisten praten.’

Hij vindt het verder kwalijk dat de factchecksite van de EU media slechts beschuldigt van het verspreiden van nepnieuws. Tegen EenVandaag zei Pleijter: ‘Er wordt alleen gesteld waarom die club vindt dat het desinformatie is. Bij een goede factcheck laat je zien wat er niet klopt, dat onderbouw je met bewijs.’

In een handreiking richting de kritiek heeft EU vs Disinfo zijn woordgebruik enigszins aangepast. Het team spreekt niet langer van een ‘desinformerend medium’, maar noemt het nu een ‘medium waar desinformatie op verscheen’. De verklaring licht dat als volgt toe: ‘Door een productie van een medium te citeren, impliceren we niet per se dat het betreffende medium is gelieerd aan het Kremlin of dat het pro-Kremlin is, of dat de intentie had om verkeerd te informeren’. De kritiek van Pleijter – het gebrek aan onderbouwing – is vooralsnog niet opgepikt.

Arjen Lubach vatte de recente nepnieuwsdiscussie – EU vs Disinfo, de Duitse antinepnieuwswet, de plannen daartoe van de Franse president Macron en de eerdergenoemde High Level Group van de EU met 39 nepnieuwsexperts – samen in een rubriek met als titel ‘Censuur’.

GeenStijl en TPO geen nepnieuws meer, De Gelderlander en Radio 1 nog wel

De beschuldiging aan het adres van journalist Chris Aalberts en ThePostOnline – waarover we vorige week schreven – is volgens europarlementariër Auke Zijlstra (PVV) genoeg reden om financieel gecompenseerd te worden.

Want, zo zegt advocaat internetrecht Christiaan Alberdingk Thijm tegen TPO: ‘Om een reportage van een journalist op deze wijze te diskwalificeren, zal hem immers in zijn eer en goede naam aantasten. Afgeleid is ook TPO geschaad, nu het medium wordt aangemerkt als “disinforming outlet”. Dat geldt te meer nu het gezag van de bron van deze beschuldiging – EU vs Disinfo – groot is.’

Ook GeenStijl liet het er niet bij zitten, na beschuldigd te zijn van het verspreiden van onjuiste berichten over Oekraïne. Het blog liet een brief aan de Europese Commissie opstellen door advocatenbureau Kennedy Van der Laan, met de eis om te rectificeren.

De actie van zowel TPO als GeenStijl heeft effect gesorteerd, kon NRC maandag melden. Beide media staan niet langer op de ‘nepnieuwslijst’ van EU vs Disinfo. Een woordvoerder stelde tegenover de krant dat het om een ‘vertaalfout’ ging, die ontdekt werd tijdens een ‘controleproces’. Niettemin beraadt TPO zich nog op juridische stappen en wil GeenStijl met terugwerkende kracht een rectificatie zien.

De Gelderlander en de NPO worden nog steeds als nepnieuwsverspreiders gezien, meldt de NOS. Ook op moment van schrijven (30 januari 2018) staan beide aangemerkte berichten nog op de zwarte lijst van EU vs Disinfo.

Ook de Britten willen van nepnieuws in eigen land af

37340820306_1d296e4cbd_k

De Britse premier Theresa May in Estland. Foto: Arno Mikkor/Flickr/CC BY 2.0

Langzamerhand is heel West-Europa bezig met het nemen van maatregelen tegen nepnieuws. De laatste variant vindt momenteel plaats in het Verenigd Koninkrijk, waar premier Theresa May een ‘rapid response team’ tegen fake news wil oprichten. De Britse krant The Times citeert Alex Aiken, de directeur van de Britse Government Communication Service (GCS), die spreekt over ‘de kracht van technologie ten goede gebruiken’. Wat dat betekent, is nog in nevelen gehuld.

The Huffington Post hoorde van de woordvoerder van May dat er ook een scheut nationale veiligheid in het nepnieuwsteam moet komen. Hij spreekt nadrukkelijk van ‘statelijke actoren’, waarmee hij vermoedelijk Rusland in het vizier heeft. Op 8 februari vindt in Washington een hoorzitting plaats voor Britse parlementariërs met bestuurders van Facebook, Twitter en Google over Russische bemoeienis, bevestigt vakwebsite Press Gazette.

Politicoloog: de Volkskrant presenteert speculatie over Baudet als feit

Als we de Volkskrant mogen geloven, wordt de rechterflank van het Nederlandse politieke spectrum in de nabije toekomst gedomineerd door Thierry Baudets Forum voor Democratie, ten koste van de PVV van Geert Wilders. Nepnieuws, typeert het politicologische blog Stuk Rood Vlees het betreffende artikel.

Auteur Matthijs Rooduijn acht het problematisch dat de kop van de Volkskrant – ‘De nieuwrechtse toekomst is niet langer aan Wilders, maar aan Baudet’ – wordt gepresenteerd als feitelijke constatering. Daardoor, verwacht de politicoloog, kan er straks sprake zijn van een ‘self-fulfilling prophecy’.

De berichtgeving van de Volkskrant is volgens Rooduijn een voorbeeld van het ‘bandwagon-effect’: het publiek schaart zich graag achter een winnaar en houdt zich verre van de verliezende partij. Door dergelijke koppen zet VK Baudet neer als toekomstige winnaar en Wilders als potentiële verliezer.

Voor wie wil weten wat er kan gebeuren als een eerst op winst staande politicus keer op keer negatief wordt afgeschilderd: kijk naar wat er gebeurde met de Democratische senator Anthony Weiner toen hij zich kandidaat stelde om burgemeester van New York te worden. Of toen Jeb Bush – broer van – aanvankelijk de gedoodverfde Republikeinse kandidaat voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen zou worden.

Turkse beschieting van Koerdische strijders blijkt afkomstig uit game Medal of Honor

Dat het ingewikkeldste conflict in het Midden-Oosten nog lang niet afgelopen is, blijkt wel weer uit het oprukken van Turkije naar de Koerdische strijdmachten die bivakkeren in het zuidoostelijke grensgebied tussen Turkije en Syrië. De nieuwste strijd wordt nauwlettend gevolgd, getuige een recente uitzending op een Turkse tv-zender.

Daarin zien kijkers het beeld van een sluipschutter met een warmtevizier, schieten op een patrouille, naar verluidt bestaande uit soldaten van de Koerdische factie PYD. De beelden zouden zijn geschoten in de zogeheten militaire operatie ‘Olive Branch’ in het noorden van de provincie Aleppo.

De video is echter helemaal niet opgenomen tijdens de huidige oorlog, wijst de Syrische factchecksite Verify-Sy de mensen die erin trapten terecht. De scène die Turkse tv-kijkers zagen, blijkt afkomstig uit de oorlogsgame Medal of Honor uit 2010.

Nepnieuws was het begin van alle ellende in de Bijbel, zegt paus Franciscus

pope_francis_palo_11

Paus Franciscus in de Filipijnen. Foto: Benhur Arcayan/Wikimedia Commons/Public Domain

Bijna iedereen weet inmiddels dat paus Franciscus enorm bij de tijd is. Vorige maand noemde hij het hervormen van het Vaticaan bijvoorbeeld ‘zo moeilijk als het schoonmaken van de Egyptische sfinx met een tandenborstel’. Nu blijkt opnieuw dat de paus de tijdsgeest uitstekend doorheeft.

In een document getiteld The Truth Will Set You Free: Fake News and Journalism for Peace, dat hij op 13 mei zal voordragen op de Wereld Communicatie Dag van de katholieke kerk, vergelijkt hij nepnieuws met de sluwe verleiding door de slang in het Paradijs, die Eva zover kreeg om de verboden vrucht te eten.

De kerkvorst merkt voorts op dat ‘het verspreiden van nepnieuws specifieke doelen kan dienen, politieke besluiten kan beïnvloeden en economische belangen kan voeden’. Op zijn Twitteraccount voegde hij daaraan toe: ‘Onschadelijke desinformatie bestaat niet; het vertrouwen op onwaarheden kan ernstige gevolgen hebben.’

International Fact-Checking Network lanceert database met studies naar nepnieuws

In navolging van het Reuters Institute for the Study of Journalism legt ook het International Fact-Checking Network (IFCN), onderdeel van Poynter, een database aan met relevante wetenschappelijke onderzoeken naar nepnieuws en factchecken. Poynter-redacteur Daniel Funke legt uit dat het IFCN expres niet alle studies in de database opneemt; het factchecknetwerk maakt een selectie waaraan journalisten hopelijk het meest aan hebben.

Interessante onderzoeken die al zijn opgenomen: de keerzijde van factchecken, de effectiviteit van correcties door vrienden en de invloed van partijdigheid op de ontvangst van fake news.

Nepnieuwsbeoordelingen van Facebook-gebruikers te beperkt, vindt Reporters Without Borders

3017221986_dcdfa580c9_o

Facebook-CEO Mark Zuckerberg. Foto: JD Lasica/Flickr/CC BY 2.0

Twee vragen: zo veel moeten Facebookers beantwoorden om aan het platform te laten weten of zij nepnieuws onder ogen hebben gehad, aldus BuzzFeed. Te weten: herken je deze websites (ja of nee)? En: hoezeer vertrouw je deze domeinen (variërend van ‘volledig’ tot ‘helemaal niet’)?

In een toelichting op de nieuwe functie schrijft Facebook-CEO Mark Zuckerberg dat gebruikers die een nieuwsbron niet kennen, niet in de steekproef worden opgenomen. De frequentie aan nieuws die je voorbij ziet komen in je tijdlijn, zal er volgens hem niet door veranderen.

Maar met twee vragen kun je nooit een fatsoenlijk beeld krijgen van de betrouwbaarheid van een nieuwsmedium. Dat vindt journalistenorganisatie Reporters Without Borders. Secretaris Christophie Deloire zegt tegen Press Gazette dat ‘het vertrouwen op de ‘wijsheid van de massa’ om te bepalen welke nieuwssites betrouwbaar zijn, illusoir [is] en mogelijk gevaarlijk.’ RSF vreest dat Facebookers niet objectief zullen oordelen en dat de minimale enquête gekaapt kan worden door kwaadwillenden.

Sue Halpern verwoordt haar bedenkingen treffend namens The New York Review of Books: ‘Er is nog geen manier om te weten of het uitbesteden van onderscheidingsvermogen – als het peilen van een willekeurige verzameling van twee miljard mensen dat is – de hoeveelheid propaganda, leugens en misleiding op Facebook zal verminderen, of dat zo’n vragenlijst simpelweg bestaande ideologische scheidslijnen kopieert.’

De Britse factchecksite Full Fact hoopt volgens Press Gazette op ‘meer transparantie’ over de keuzes die Facebook maakt aan de hand van de twee bovengenoemde vragen. De directeur van marktonderzoeksbureau Ipsos MORI zegt tegen de journalistieke website dat de vragen ‘niet per definitie bevooroordeeld’ zijn, maar dat het sociale netwerk duidelijker moet zijn over wat het precies bedoelt met ‘vertrouwen’ in een nieuwsmedium.

Rusland heeft het niet op Nederland gemunt, stelt nepnieuwsonderzoeker Peter Burger

kremlin_moscow

Het Kremlin, het regeringsgebouw van Rusland, in Moskou. Foto: Pavel Kazachkov/Wikimedia Commons/CC BY 2.0

Het was veruit het belangrijkste nieuws van afgelopen week: de Nederlandse geheime dienst AIVD had in 2014 de Russische hackersgroep Cozy Bear gehackt en zag vervolgens hoe dat collectief poogde de Amerikaanse presidentsverkiezingen te beïnvloeden. In de dagen erna vonden er verschillende DDoS-aanvallen plaats op Nederlandse financiële instellingen. Russische vergeldingsacties? Dat weten we niet: de herkomst is nog ongewis.

Hoe dan ook is Nederland van weinig strategisch belang voor Rusland, denkt de Leidse nepnieuwsonderzoeker Peter Burger. In NRC geeft hij een belangrijke aanwijzing waarom dat niet zo is: ‘Staatsmedia RT en Sputnik, berucht om hun openlijke propaganda, hebben geen Nederlandse edities. Sputnik brengt nieuws in meer dan dertig talen, waaronder een aantal met veel minder sprekers dan het Nederlands. Waarom zenden ze wel uit in een dwergtaal als het Ests en niet in het Nederlands?’

Hoewel Nederland waarschijnlijk wat last heeft gehad van digitale desinformatie in nasleep van de MH17 en het Oekraïnereferendum, waarschuwt Burger dat maatregelen als een verbod op internetanonimiteit en het inperken van de vrijheid van meningsuiting geen duurzame oplossingen zijn. Bovendien, zegt hij dat ‘veel zogenoemde Russische desinformatie niet eens onwaar [is]. Die staatszenders, maar ook Russische trollen, verspreiden vaak gekleurde, overdreven, maar niet per se onware berichten. (…) Wat doe je daartegen?’