Factcheck: ‘Er bestaat geen onderzoek naar verschil in eenzaamheid tussen singles die in stad dan wel dorp wonen’
Het is niet makkelijk om vrijgezel te zijn. In het dorp kom je nogal eens te weinig mensen tegen om van een serieus aanbod aan potentiële partners te kunnen spreken; in de stad is de hoeveelheid mogelijke relaties vaak weer té overweldigend. NRC Handelsblad schreef er een mooi artikel over en benoemt zijdelings: ‘Er is nooit onderzoek gedaan of eenzaamheid onder alleenstaanden in dorpen groter is dan in steden.’ Waar of niet waar?
Een eerste zoektocht op wetenschappelijke-publicatie-aggregator Google Scholar levert weinig op. Je krijgt vooral zoekresultaten te zien met studies die ingaan op eenzaamheid onder ouderen. En onderzoek in Nederland, door het CBS, blijft steken in algemeenheid. Hier geldt: hoe ouder, hoe eenzamer mensen zich gemiddeld voelen.
Correlatie
De hoeveelheid alleenstaande huishoudens – die dus niet per se eenzaam zijn, maar wel een correlatie daarmee vertonen – is in de twintigste eeuw grotendeels verplaatst van het platteland naar de steden, schrijft hoogleraar rurale en culturele geschiedenis Keith Snell in The rise of living alone and loneliness in history.
Een derde
In 2011 was ongeveer een derde van de huishoudens in West-Europa alleenstaand, schrijft Snell. Binnen Noord-Europa ligt dat percentage nog hoger: Noorwegen telt 40 procent alleenstaande huishoudens, Zweden zelfs 47 procent. Stockholm, de hoofdstad van dat land, telt maar liefst 60 procent alleenstaande huishoudens.
Vooral in steden
Zoals gezegd manifesteren alleenstaande huishoudens zich vooral in de steden. Snell noteert bijvoorbeeld dat in veel Amerikaanse steden meer dan 40 procent van de woningen die samenstelling heeft – in New York meer dan de helft. In Engeland is een soortgelijke trend zichtbaar. Is het dan aannemelijk dat eenzaamheid in steden een groter fenomeen is dan op het platteland? Nou, nee. Verderop schrijft Snell namelijk dat ook in het dunbevolkte Engelse westen, zuidwesten en noorden en aan de kust veel alleenstaanden wonen. Veelal na verhuizing, pensioen of scheiding.
Eenzaamheid in een dorp
Vanuit andere plekken op de wereld komt meer interessante informatie binnendruppelen. Zo organiseerde de landbouwgemeenschap Middlemarch, op het zuidelijke eiland van Nieuw-Zeeland, in 2001 een bal om vrijgezelle plattelandsmannen aan alleenstaande vrouwen uit de stad Dunedin te koppelen. De reden: veel mannen, die daar als boer werken, ontmoeten in hun dagelijks leven weinig vrouwen – laat staan toekomstige vriendinnen of echtgenotes.
Agrarische gemeenschap
Hun leven in een agrarische gemeenschap vormt deze mannen, schrijven Michael Bell, Hugh Campbell en Margaret Finney in het boek Country Boys: Masculinity and Rural Life. ‘Interessant is dat het probleem lijkt voort te komen uit een bijzondere vorm van “typisch” plattelandse mannelijkheid, waarin mannen worden gezien als verlegen en onzelfverzekerheid, en daarom niet in staat om relaties aan te gaan met lokale vrouwen (…) Het boerenbestaan kan een eenzaam, moeilijk leven zijn en het is erg lastig om mensen te leren kennen.’
Een Amerikaanse boerderij. Foto: Erwin Bosman/Pixabay/CC0
China
Chinese mannen die in afgelegen gebieden wonen, kunnen hier over meepraten. In een reportage over de Oost-Chinese provincie Anhui citeerde de BBC vorig jaar de 43-jarige vrijgezel Xiong Jigen: ‘Ze verhuizen naar een andere plek om te werken, dus hoe kan ik iemand vinden om mee te trouwen?’
India
Maar terwijl in veel westerse landen het aantal vrouwelijke studenten inmiddels het aantal mannen voorbij sjeest (en dus steeds meer jonge vrouwen naar de stad trekken), zien we in ontwikkelingslanden nog juist veel mannen die de trek naar de stad maken om daar te werken. Door de ‘urbane migratie’ van mannen blijven een hoop vrouwen in een land als India achter in de perifere gebieden. Sterker: 62 procent van alle vrijgezelle vrouwen in India woont op het platteland, schrijft de Times of India.
De samenwonende of getrouwde vrouwen die hun man naar stedelijke gebieden zien vertrekken voor een beter inkomen, raken regelmatig vereenzaamd. Vrouwenrechtenactivist Vibhuti Patel stelt tegenover de Indiase krant dat veel mannen die in de stad werken jarenlang wegblijven. Maar ook een deel van de mannen wordt eenzaam in de vele metropoolregio’s die India telt: ‘Veel [mannen] wonen [in de stad] samen met andere vrouwen of trouwen opnieuw.’
Kenia
Behalve in India gebeurt dit op grote schaal in Kenia. Socioloog Stefania Giada Meda interviewde tientallen alleenstaande moeders in het Afrikaanse land en spreekt van ‘wives left-behind’. Net als in India blijven zij achter op het platteland, terwijl de mannen naar stedelijke gebieden migreren om te werken. Aangezien veel achterblijvende Keniaanse vrouwen nauwelijks een opleiding hebben genoten, werkt dat isolatie in de hand.
Het Indiase platteland. Foto: Pixabay/CC0
Financiële afhankelijkheid
Een ander pijnpunt dat eenzaamheid in de hand kan werken, is financiële afhankelijkheid. Psychiater Sarvada Chandra Tiwari maakte voor het wetenschappelijke tijdschrift Indian Journal of Psychiatry een meta-analyse. Daaruit blijkt dat financiële afhankelijkheid 3 procentpunt meer voorkomt onder vrouwen op het platteland dan hun geslachtsgenoten in de stad; bij mannen is dit 5 procentpunt.
Volgens Tiwari kan financieel afhankelijk zijn van een ander zorgen voor eenzaamheid (vaak heb je in zo’n situatie zelf geen werk en dus geen inkomen) – en die negatieve gevoelens komen dus vaker voor in ruraal gebied. Tiwari haalt ook een studie aan over de complicaties met vervoer als indicator voor eenzaamheid – wederom iets wat meer voorkomt op het platteland.
Eenzaamheid in de stad
Maar net zoals weinig mensen om je heen hebben je eenzaam kan maken, zo kan ook het tegenovergestelde het geval zijn. De krant The Globe and Mail haalt een studie aan met 34.000 Canadese universiteitsstudenten – die voor het leeuwendeel in steden wonen. Bijna twee derde liet weten zich ‘erg eenzaam’ te hebben gevoeld in het afgelopen jaar.
Knuffelbars
Een Pools onderzoek met 315 universiteitsstudenten toonde aan dat single zijn meer risico geeft op eenzaamheid dan gebonden zijn. In de Japanse hoofdstad Tokio brengen vrijgezelle mannen en weduwnaars regelmatig een bezoek aan ‘knuffelbars’, beschrijft de Amerikaanse auteur Chris Colin in The Guardian.
De Japanse hoofdstad Tokio. Foto: Wikimedia Commons/GNU Free Documentation License
Ouderenorganisatie Age UK doet er nog een schep bovenop: eenzaamheid komt vaker voor in steden dan in dorpen. Hoe is dit mogelijk in een stad, op het eerste oog dé plek om mensen te ontmoeten? Een belangrijke verklaring is het gebrek aan aansluiting met de lokale gemeenschap, zo citeert The Globe and Mail gemeenschapswerker Kevin McCort. Uit een enquête onder 4.000 bewoners van de Canadese stad Vancouver bleek dat een derde van de categorie 25- tot 34-jarigen zich eenzamer voelde dan ze zouden willen. Nog een derde stelde moeite te hebben met vriendschappen sluiten.
Een vergelijking tussen dorp en stad
Bovenstaande inzichten gaan vooral over ófwel eenzaamheid in een dorp ófwel in de stad. Onderzoek dat beide factoren met elkaar vergelijkt, en daarin ook nog de ‘vrijgezelvariabele’ meeneemt, is stukken lastiger te vinden. Toch deed de Universiteit van York een poging. Onderzoek in Noord-Wales leek erop te wijzen dat alleenstaande oude vrouwen – weliswaar met een slechte gezondheid – meer risico liepen op eenzaamheid in een dunbevolkt gebied.
De Schotse stad Glasgow. Foto: Tomek Augustyn/Wikimedia Commons/CC BY-SA 2.0
Mannen lijken juist geen eenzaamheidsrisico’s te ervaren afhankelijk van de bevolkingsdichtheid in hun woongebied. Zij lopen echter wel gevaar bij een laag opleidingsniveau, geestelijke gezondheidsproblemen en het gebrek aan een partner, blijkt uit een enquête in de stad Glasgow, afgenomen door het Schotse onderzoeksprogramma Go Well. Maar ook voor vrouwen lijkt te gelden: hoe minder leden in het huishouden, hoe groter de kans op eenzaamheid.
Conclusie
De claim die in NRC wordt gedaan, is zeer specifiek. Het gaat om het al dan niet bestaan van onderzoek naar een verschil in de mate van eenzaamheid onder alleenstaande mensen in steden enerzijds en op het platteland anderzijds. Een mond vol. We hebben inderdaad geen onderzoek kunnen vinden dat precies aan al deze voorwaarden voldoet. Maar door een aantal onderzoeken die de deelvragen onder de loep nemen (eenzaamheid in stad versus platteland; waar factoren die eenzaamheid versterken vaker aanwezig zijn) komt er ineens een hoop informatie beschikbaar.
Toch is niet eenduidig te zeggen of singles zich eenzamer voelen in een grote stad of in een klein dorp. In ontwikkelingslanden trekken gebonden mannen vaak naar de stad, gescheiden van hun partner (die zich, achtergebleven op het platteland, ook eenzaam voelt); in ontwikkelde landen wonen veelal alleenstaande studenten in de stad voor hun studie.
Door een gemiddeld lager opleidingsniveau, arbeidsintensieve beroepen en slechte toegangswegen zijn alleenstaanden in dorpen eenzaam; maar in de stad voelt men zich eenzaam doordat er, in tegenstelling tot het platteland, relatief weinig hechte gemeenschappen bestaan.
Het eerste wetenschappelijke onderzoek dat het definitieve antwoord geeft, moet nog gedaan worden. We beoordelen de uitspraak voor nu als deels waar, omdat het strikt genomen klopt, maar je door het samenvoegen van verschillende studies een heel eind kunt komen.