Factcheck: ‘PFIB is tien keer zo giftig als mosterdgas’
Sinds juni is in Dordrecht zes keer een giftige stof weggelekt. In een fabriek van chemiebedrijf Chemours kwam PFIB (perfluorisobuteen) vrij, vermoedelijk tijdens schoonmaakwerkzaamheden. Dit spul is ‘tien keer zo giftig als mosterdgas’, zegt toxicoloog Jacob de Boer in de Volkskrant. Is dat zo?
PFIB is een bijproduct dat ontstaat bij de productie van teflon, een chemische verbinding die op onder meer pannen wordt aangebracht als anti-aanbaklaag. Als teflon 425 graden wordt verhit, komt de stof vrij, aldus de toxicologische database Haz-Map. De Chemours-fabriek in Dordrecht produceert teflon sinds 2012 met behulp van de zogeheten GenX-technologie.
Flinke lichamelijke klachten
Over PFIB zegt De Boer in de Volkskrant: ‘Als de lekkage slechts enkele minuten duurt, ga je er niet aan dood, maar flinke en ook langdurige ademhalingsklachten zijn wel degelijk mogelijk.’ Dat klopt: Haz-Map schrijft over klachten bij mensen die het inademen over ‘hoesten, pijn in de borst, kortademigheid, koorts en vertraagde longontsteking en longoedeem’ (ophoping van vocht in de longen).
Dierenproeven
Toxnet, een andere databank van de Amerikaanse overheid, voegt eraan toe dat PFIB dat een te intense blootstelling aan het gas dodelijk is. Uit experimenten met ratten bleken die na vier uur te bezwijken, als zij het gas inademden in een concentratie van 0,5 ppm (een half deeltje PFIB per miljoen deeltjes in een bepaalde ruimte). Bij een concentratie van 361 ppm is PFIB zelfs na 15 seconden al dodelijk voor ratten.
De stof is volgens Haz-Map gebruikt als chemisch wapen en komt tevens vrij als een militair voertuig – vaak gecoat met teflon – vlam vat.
De moleculaire weergave van fosgeen. Beeld: Ben Mills/Wikimedia Commons
Fosgeen
Al met al is PFIB zo’n tien keer giftiger dan fosgeen, schrijft Toxnet. Dit kleurloze gas draagt de geur van vers hooi en is berucht als strijdmiddel in de Eerste Wereldoorlog. Het Duitse leger paste het spul voor het eerst toe op 19 december 1915 op het slagveld in Vlaanderen, meldt het gezaghebbende boek Weapons of Mass Destruction van Eric Croddy, James Wirtz en Jeff Larsen. Adem je 500 ppm aan fosgeen in een minuut in, dan vind je een zekere dood, blijkt uit onderzoek van twee Indiase universiteiten.
91.000 doden
Er wordt geschat dat fosgeen 85 procent van de 91.000 doden veroorzaakte die in die oorlog vielen door gasaanvallen. In normale omstandigheden wordt fosgeen toegepast bij de productie van onder meer genees- en bestrijdingsmiddelen. Croddy, Wirtz en Larsen schrijven dat fosgeen op zijn beurt tien keer zo giftig is als chloorgas, een ander wapen in de Eerste Wereldoorlog.
De moleculaire weergave van chloorgas. Beeld: Ben Mills/Wikimedia Commons
Chloorgas
Dat chloorgas honderd keer minder schadelijk is dan PFIB, blijkt wel uit de alledaagsheid van deze materie. Je ademt het bijvoorbeeld in bij een zwembad, maar in een dermate lage dosis dat je er eigenlijk geen last van hebt. Gemiddeld genomen sterft maximaal 1 procent van de mensen die aan chloorgas (in een ‘voldoende’ hoge concentratie) worden blootgesteld, aldus wetenschappers van het Denver Health Sciences Center en de Canadese McGill University.
Dodelijk
Chloorgas is met een concentratie van 400 ppm binnen een halfuur dodelijk; bij 1.000 ppm kan een paar minuten blootstelling al fataal zijn. Sinds januari 2007 hebben terroristen in Irak zeker negen keer gebruik gemaakt van het gas, schrijft een keur aan Amerikaanse geneeskundigen in The American Journal of Emergency Medicine. Ook in de Syrische oorlog is chloorgas toegepast, blijkt uit onderzoekswerk van Al Jazeera.
De moleculaire weergave van mosterdgas. Beeld: Ben Mills/Wikimedia Commons
Mosterdgas
Maar niets symboliseert de horror van de Eerste Wereldoorlog zodanig als mosterdgas. Dit gele spul, eigenlijk een verdampte vloeistof, laat gigantische blaren achter op blootgestelde huid en in de longen als het wordt ingeademd. Mosterdgas is berucht geworden sinds de Duitsers het inzetten bij de Slag om Ieper in 1917. Ook in de Iran-Irakoorlog (1980-1988) zou het gas zijn toegepast, schrijft de National Library of Medicine.
Psoriasis
Behalve voor (inmiddels door de Conventies van Genève verboden) chemische oorlogsvoering heeft mosterdgas geen functie meer. In het verleden werd het spul nog weleens gebruikt voor de behandeling van de huidaandoening psoriasis, merkt het Amerikaanse Center for Disease Control (CDC) op.
Fatale hoeveelheid
De World Health Organization (WHO) van de Verenigde Naties noteert dat de dodelijke dosis voor mosterdgas circa 1.500 milligram per kubieke meter betreft. Door het moleculaire gewicht van mosterdgas (159.068 g/mol) te nemen, kunnen we dit omrekenen naar ppm. 214,2 ppm is dan de fatale hoeveelheid mosterdgas. Alleen is dan nog onduidelijk hoelang die blootstelling mag duren voordat zij dodelijk wordt.
Die grens ligt op een blootstelling aan 0,59 ppm mosterdgas in een tijdspanne van 10 minuten, aldus de Amerikaanse National Library of Medicine. Zet je alle gassen bij elkaar, dan krijg je het volgende overzicht:
Bronnen: Toxnet, Accidental phosgene gas exposure: A review with background study of 10 cases, Chlorine Gas Inhalation: Human Clinical Evidence of Toxicity and Experience in Animal Models, National Library of Medicine.
*De 5 minuten zijn een schatting n.a.v. het onderzoek in The American Journal of Emergency Medicine. Daarin wordt gesproken van ‘enkele minuten’.
** Omwille van de zichtbaarheid zijn beide bolletjes voor mosterdgas met 100 vermenigvuldigd. De werkelijke PPM-waarden zijn 0,59 PPM bij 10 minuten en 0,41 PPM bij 30 minuten.
Conclusie
Zoals je ziet, overlappen de data over de blootstellingsdodelijkheid van PFIB en mosterdgas elkaar bij een periode van 10 minuten. Dan blijkt dat mosterdgas op dat moment bijna 29 keer dodelijker is dan PFIB – er is immers 29 keer minder mosterdgas dan PFIB nodig om iemand na 10 minuten te doden. Hoewel het niet wegneemt dat PFIB stukken gevaarlijker is dan fosgeen en chloorgas, lijkt de claim van toxicoloog Jacob de Boer onwaar.