Het langverwachte Europese nepnieuwsrapport, de scheve schaats van de NOS en een database met 7.500 (on)betrouwbare nieuwssites

Het langverwachte Europese nepnieuwsrapport, de scheve schaats van de NOS en een database met 7.500 (on)betrouwbare nieuwssites

14 maart 2018 0 Door Riffy Bol

Iedere week verzamelt Factory het belangrijkste nieuws over factchecking en nepnieuws. Met deze week: een nieuw nepnieuwsrapport, Europese enquetes en mediawijsheid.

Het nepnieuwsrapport van de Europese ‘High Level Group’ is er…

In januari 2018 wees de Europese Commissie een expertgroep aan om het fenomeen nepnieuws grondig te onderzoeken. Het rapport van de 39 leden tellende ‘High Level Group’, voorgezeten door de Nederlandse Madeleine de Cock Buning, is nu voor iedereen te lezen. De Europese experts raden vijf verbeterpunten aan om weerbaarder te worden tegen nepnieuws:

  • Verbeter de transparantie van nieuws op internet;
  • Werk aan media- en informatiewijsheid;
  • Creëer tools voor gebruikers en journalisten om nepnieuws te bestrijden;
  • Waak over de diversiteit en duurzaamheid van het Europese medialandschap;
  • Blijf onderzoeken wat de impact is van nepnieuws in Europa en wie dat verspreidt.

Al snel na de verschijning van het onderzoeksrapport doken de analyses en kritieken op. Vier leden van de High Level Group, waaronder Alexios Mantzarlis van het International Fact-Checking Network en Rasmus Kleis Nielsen van het Reuters Institute for the Study of Journalism, somden op hun beurt vijf kernpunten op:

  • Stap af van de term ‘fake news’, omdat deze geen recht doet aan de complexiteit van desinformatie;
  • Financiële ondersteuning van nieuwsmedia en factcheckers, zonder inmenging van overheden of techbedrijven;
  • Een oproep aan bedrijven als Facebook en Google om transparanter te worden over hun data, zodat onderzoekers kunnen bekijken wat nepnieuws op hun platformen teweegbrengt;
  • Europese instellingen vragen om gegevens te delen met factcheckers als zij daarom vragen, waardoor nepnieuws sneller de wereld uit kan worden geholpen;
  • De oprichting van een netwerk met onderzoekers die zich richten op desinformatie, omdat het onderwerp nu nog grotendeels in de VS wordt bekeken.

Tot slot maakte de NOS een fraai overzicht en mengde Reporters Without Borders zich eveneens in de discussie. Politico liet zich kritisch uit over de weigering van Facebook om data openbaar te maken.

…En ook een Europese enquête over nepnieuws kwam binnen…

Hoe gevaarlijk is nepnieuws voor Europese democratieën? Dat vroeg de Eurobarometer, ongeveer het EenVandaag-panel van de EU, aan ruim 26.000 burgers uit de 28 lidstaten. Het antwoord: 83 procent van de ondervraagden vindt fake news een bedreiging voor het politieke bestel.

Andere resultaten uit de enquête:

  • Traditionele media worden het meest vertrouwd – met name radio (70 procent), televisie (66 procent) en kranten en tijdschriften (63 procent);
  • 37 procent van de respondenten stelt elke dag nepnieuws tegen te komen;
  • 71 procent denkt dat hij of zij dat nepnieuws goed kan herkennen;
  • Journalisten zijn met 45 procent de belangrijkste personen om nepnieuws terug te dringen, vinden Europeanen, gevolgd door overheden (39 procent) en het management van uitgeverijen en zenders (36 procent).

…Alsook een Oxford-studie over negen landen wereldwijd

Hoeveel mensen vertrouwen de media niet, en waarom niet? Precies dat onderzochten twee wetenschappers van het Engelse Reuters Institute for the Study of Journalism (onderdeel van Oxford University).

In hun onderzoek met de ludieke titel Bias, Bullshit and Lies concluderen de twee dat tweederde van de mensen uit Australië, Denemarken, Duitsland, Frankrijk, Griekenland, Ierland, Spanje, het VK en de VS niet vertrouwen, vanwege vooroordelen en hun ‘agenda’s’. Dit speelt vooral in de laatste twee landen en dan met name bij jongeren met een laag inkomen, aldus de Reuters-academici.

Verder komt het duo tot de conclusie dat televisie als meest betrouwbaar wordt gezien. Tegelijk zijn veel ondervraagden sceptisch als het gaat om de snelheid waarmee dit medium werkt. En een opsteker voor journalisten: gemeten over deze negen landen worden zij met 40 procent meer vertrouwd dan sociale media (24 procent). De uitzondering is Griekenland: slechts 19 procent van de honderden respondenten vertrouwt de journalistiek daar nog.

Minister Ollongren wil nu ineens wél EU vs Disinfo aanpakken

tnw_con_eu15-_kajsa_ollongren_-_2_28cropped29

Minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren (D66). Foto: Vera de Kok/Wikimedia Commons/CC BY-SA 4.0

Lijnrecht tegenover Thierry Baudet stond minister van Binnenlandse Zaken Kajsa Ollongren (D66), toen zij het anti-nepnieuwsbureau EU vs Disinfo verdedigde. Nu is ze deels gedraaid in haar opvatting: de werkwijze van het schimmige Brusselse bureau moet veranderen, vindt de minister.

De taak van EU vs Disinfo is volgens Ollongren nepnieuws opsporen, maar ‘zonder de onafhankelijke media te controleren of te veroordelen’. De minister belooft hierover op Europees niveau te gaan praten, waarmee ze voldoet aan een motie van Kamerleden Peter Kwint (SP) en Dilan Yesilgöz.

Madeleine de Cock Buning, die het bovengenoemde EU-rapport begeleidde, moet ook niets van de ‘zwarte lijst’ hebben die EU vs Disinfo opstelt van media die nepnieuws verspreiden. ‘Je moet je als overheid verre houden van wat waar is en wat niet’, zei ze tegen de NOS. ‘Overheden kunnen misbruik maken van die lijsten, als ze een eigen agenda hebben en als ze willen zorgen voor gunstige berichtgeving.’

Villamedia maakte een overzichtsartikel van EU vs Disinfo. Vorige week haalde de club een artikel van De Gelderlander van de lijst met ‘disinformation cases’. In dat stuk citeerde de regionale krant de fabrikant van de Buk-raket waarmee vlucht MH17 in juli 2014 werd neergehaald. Dat citaat interpreteerden de Brusselse factcheckers als fake news.

Nu TPO, GeenStijl en De Persgroep niet langer in het gewraakte overzicht staan, gaat het kort geding over een Europese rectificatie ook niet meer door.

Nog even over die NOS-uitzending over nepnieuws…

Vorige week zond de NOS een themaprogramma over fake nieuws uit: Nieuws of Nonsens. Een beladen onderwerp, maar tv-recensent Arjen Fortuin vond het resultaat genuanceerd: ‘Ik zag een programma waarin hoofdredacteur Bert Brussen van The Post Online even welwillend werd benaderd als minister Ollongren.’

Het programma schonk onder andere aandacht aan de verspreiding van nepnieuws via bots, het eerder genoemde EU vs Disinfo, en de Duitse ‘nepnieuwswet’ Netzwerkdurchsetzungsgesetz. Duitsland-correspondent Jeroen Wollaars stelde dat bedrijven als Facebook, op straffe van torenhoge boetes, hierdoor preventief berichten verwijderen die als aanstootgevend kunnen worden gezien.

amsterdam-234520_1920.jpg

Schaatsers in Amsterdam (niet gerelateerd aan de NOS-uitzending). Foto: Hans Peter Smits/Pixabay/CC0

…En de ‘nepuitzending’ over schaatsweer in Amsterdam

In het weekend voordat de omroep nepnieuws onder de loep nam vanuit de School voor Journalistiek in Utrecht, kreeg men zelf te maken met het hardnekkige fenomeen. Het Amsterdamse theatergezelschap Boom Chicago vertrok naar de bevroren Prinsengracht in de hoofdstad, waar een actrice zich voordeed als journalist van de niet-bestaande Amerikaanse zender ‘CNBS’.

Dit lijkt sterk op CNBC, een omroep die wél bestaat. Boom Chicago misleidde de cameraploeg door te stellen dat men uit Seattle was overgevlogen, schrijft de NOS in een reconstructie. Hoofdredacteur Marcel Gelauff baalt van de misstap, maar zegt tegelijk dat zijn werknemers bewust zijn voorgelogen. Dit doet denken aan de stunt die Tony’s Chocolonely vorig jaar uithaalde, toen het nieuwsmedia nepte als vermeende beursganger.

Twitteraars delen liever fake news, omdat het nieuw en verrassend is

‘Al is de leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt hem wel’, luidt een bekend spreekwoord. Op Twitter lijkt die wijze uitspraak niet op te gaan. Onderzoekers van het prestigieuze Massachusetts Institute of Technology (MIT) concluderen op basis van 126.000 gecontroleerde geruchten, tussen 2006 en 2017 op Twitter verspreid door 3 miljoen gebruikers, dat mensen onzin sneller verspreiden dan waarheden.

Geruchten die kloppen, bereikten gemiddeld niet meer dan 1000 accounts, laten de MIT-wetenschappers zien in hun studie in wetenschappelijk tijdschrift Science. Onzinberichten daarentegen passeren veel vaker de mijlpaal van 1000 mensen, en werken dan toe naar een bereik van maar liefst 100.000 mede-internetters.

Met name foutieve nieuwtjes in de hoek van de politiek verspreidden zich als een lopend vuurtje, blijkt uit het uitgebreide onderzoek. Voor nepnieuws over terrorisme, natuurrampen, wetenschap en financiën geldt dat minder. De twee elementen die mensen ertoe zetten om dit soort nonsens te delen, zijn de hoeveelheid nieuwe en verrassende informatie, zagen de MIT-onderzoekers.

Nog een laatste, maar belangrijke overweging: Twitterbots verspreiden evenveel waar als onwaar nieuws. Het zijn dus mensen die verantwoordelijk zijn voor een voornaam deel van de nepnieuwsverspreiding.

De krant Los Angeles Times laat dit treffend zien met een infographic.

Amerikaans tv-station dwingt nieuwslezers tot nepnieuwsbetoog

Het rechtse Amerikaanse tv-netwerk Sinclair dwingt zijn lokale nieuwslezers tot het voeren van een nepnieuwstirade, voordat de daadwerkelijke uitzending begint. Dat blijkt uit onderzoek van CNN, dat interne documenten inzag en medewerkers interviewde. Het betoog duurt 60 tot 75 seconden en opent de aanval op ‘nationale mediabedrijven’, die ‘nepnieuwsverhalen publiceren zonder eerst de feiten te controleren’.

HBO’s actualiteitenrubriek Last Week Tonight fileerde de Sinclair Broadcast Group vorig jaar.

Medewerkers wordt in de documenten opgedragen om geen rode, blauwe of paarse kledingstukken te dragen, om de indruk van partijdigheid te voorkomen. Verder worden zij geacht te zeggen dat president Trump ‘links noch rechts’ is. Critici denken dat moederbedrijf Sinclair deze campagne begint om te concurreren met Fox News.

Persbureau Associated Press gaat nepnieuws te lijf op Facebook…

Associated Press, een van de grootste persbureaus ter wereld, gaat zich in aanloop naar de tussentijdse verkiezingen in de Verenigde Staten storten op nepnieuwsbestrijding op Facebook. Het persbureau stuurt verslaggevers naar alle 50 staten en zal derhalve nepnieuws op ‘nationaal, statelijk en lokaal’ niveau naar het rijk der fabelen verwijzen.

…En YouTube bestrijdt desinformatie met behulp van Wikipedia

Naast Facebook en Twitter heeft vooral YouTube te kampen met nepnieuwsvlagen. Het videoplatform, eigendom van Google, wil daar nu iets aan doen. Namelijk: door onder evidente ‘samenzweringstheorieënvideo’s’ over de maanleiding of chemtrails informatie van Wikipedia te tonen. De maat leek vol bij YouTube toen overlevende scholieren van de schietpartij op een middelbare school in Florida als acteurs werden afgeschilderd, schrijft NU.nl.

Tien hardnekkige hoaxes over de maanlanding in 1969.

NRC gaat gastlessen op scholen geven over mediawijsheid…

Over nepnieuws en factchecken wordt een hoop geschreven, maar NRC gaat er ook wat aan dóén. Twee redacteuren van de krant zullen hier lessen van anderhalf uur over geven op middelbare scholen, meldt hoofdredacteur Peter Vandermeersch. De les is bedoeld voor 15- en 16-jarigen van vmbo- tot gymnasiumniveau, en werkt met onder meer een quiz die leerlingen nepnieuws laat herkennen.

…En checkte live het radiodebat over de gemeenteraadsverkiezingen

Factchecken is een journalistiek vak apart, maar live factchecken is dat des te meer. De balans bewaren tussen snelheid – want het debat sjeest natuurlijk voort – en zorgvuldigheid is altijd penibel. NRC deed niettemin een solide poging tijdens het lijsttrekkersdebat van Radio 1 in aanloop naar de gemeenteraadsverkiezingen op 21 maart.

Aan het debat namen elf lijsttrekkers deel; PVV-leider Geert Wilders en Forum voor Democratie-voorman Thierry Baudet lieten verstek gaan. Wat blijkt: de deelnemende politici hadden hun huiswerk aardig gedaan. DENK-leider Tunuhan Kuzu sprak de waarheid over het onderwijs, D66-hoofd Alexander Pechtold had het bij het rechte eind over zorg in gemeenten en Marianne Thieme van de Partij voor de Dieren had gelijk over huurprijzen.

Thieme kon alleen niet hard maken dat er meer mensen sterven door megastallen dan door terroristische aanslagen, constateert NRC. Verder miste een claim van PvdA’er Lodewijk Asscher scherpte over zieke agenten en zat Kuzu ernaast over de opkomst bij de vorige verkiezingen.

Deze website brengt betrouwbaarheid van 7.500 nieuwssites in kaart

Ambitieus is het juiste woord voor NewsGuard. Deze website van journalisten Steven Brill en L. Gordon Crovitz wil de betrouwbaarheid van niet minder dan 7.500 nieuwswebsites markeren, schrijft Nieman Lab. Daarmee zouden ze 98 procent van de Engelstalige nieuwsberichten kunnen beoordelen op hun waarheidsgehalte.

De bedoeling is dat twee analisten nieuwssites categoriseren als groen, geel of rood, waarbij groen logischerwijs geldt als betrouwbaar en rood als niet te vertrouwen. Daarnaast schrijven ze bij ieder medium een samenvatting van 200 à 300 woorden op het gebied van belangen, financiering en manier van verslag doen.

De site werkt vanuit New York en Chicago, schrijft Nieman Lab, en hoopt licenties voor hun database te verkopen aan sociale media en zoekmachines. Voor nu draait het project op 6 miljoen dollar aan investeringen van onder meer het Knight-fonds en pr-firma Publicis.

Nepnieuws viert hoogtij in het gepolariseerde Indonesië

Fake news is een groot probleem in Indonesië, want de ruim 255 miljoen mensen tellende bevolking trapt bijna overal in, schrijft Volkskrant-correspondent Michel Maas. Hij maakte een overzicht van de hoaxes waar het land zoal in ging geloven: het zogenoemde ‘Muslim Cyber Army’ zou tientallen nepnieuwtjes hebben verspreid over onbestaande ontvoeringen van schriftgeleerden, en de gevreesde communisten zouden ook aan een comeback bezig zijn.

https://www.youtube.com/watch?v=I_nDMF1C5Bw

In dit nieuwsitem zie je enkele gearresteerde leden van het nepnieuws verspreidende ‘Muslim Cyber Army’.

Maar ook politieke kopstukken zijn kwetsbaar voor Indonesisch nepnieuws, meldt Maas. Een andere ‘fake-newsgroep’ genaamd ‘Saracens’ vuurde een salvo aan onzin af over de christelijke gouverneur Ahok, die daardoor moest aftreden. Nu ligt ook de huidige president Joko Widodo onder vuur door nepnieuws.