Pro-Russische krant gesteund door Brabantse bioboer, nepnieuws over aanslag in Toronto en gamebeelden misbruikt als propaganda

Iedere week verzamelt Factory het belangrijkste nieuws over factchecking en nepnieuws. Met deze week: Nepaccounts van BN’ers, videobeelden uit game gebruikt voor bewijs aanslag en Buzzfeed verzamelt nepnieuws aanslag.

BuzzFeed verzamelde al het nepnieuws over aanslag in Toronto

We schreven het al vaker, maar dé website die je in de gaten moet houden na een aanslag, is BuzzFeed. Craig Silverman en zijn collega’s zetten bliksemsnel alle onzin op een rij na zo’n verschrikkelijke gebeurtenis, om feit van fictie te scheiden. Zo ook na de aanslag met een busje in de Canadese stad Toronto, waar op 23 april tien doden vielen.

De verdachte, Alek Minassian, werd vrijwel meteen na de aanval gekarakteriseerd als ‘Midden-Oosters’ uitziend. Als een ‘recente vluchteling’ en met de ‘Armeense nationaliteit’, schrijven Silverman en co. Pas later werd gemeld dat hij mogelijk deel uitmaakt van de ‘incel’-beweging: een groep, voornamelijk mannen, die gefrustreerd is over een gebrek aan seksuele intimiteit.

Wat BuzzFeed ook wist te achterhalen, is dat Minassian geen bekende was bij de politie, wél op Facebook linkte naar imageboard 4chan aangaande incels, en dat hij in 2017 twee maanden tot het Canadese leger behoorde.

Nog een BN’er met nepaccounts op Twitter: Gerrit van X Cherso

De Nederlandse singer-songwriter moest diep door het stof nadat de Volkskrant zijn trollenleger op Twitter aan het licht bracht. Niet veel later deed ook voormalig realityster Gerrit Beljaards een bekentenis tegenover Volkskrant­-columnist Margriet Oostveen: hij had hetzelfde gedaan.

De Hagenaar begon er in 2013 mee, noteert Oostveen, toen hij nieuwe klussen op televisie wilde bemachtigen na mislukte avonturen bij Oh Oh Cherso en Echte meisjes op de prairie. Maar terwijl Dotan 140 redelijk ‘succesvolle’ nepvolgers op de been bracht, kwam Gerrit niet veel verder dan een fake-twitteraar met zeven volgers.

Wat hij toen deed? Neppe persberichten verspreiden, die hun weg vonden naar onder andere AT5, het AD en de Story.

Europese Commissie is nepnieuws zat en komt in actie

‘Niets doen is geen optie’, stelt de Europese Commissie over de hardnekkige verspreiding van fake news binnen haar grenzen. EU-correspondent Marc Peeperkorn schrijft over de maatregelen: ‘Om de burger te beschermen wil de Commissie samen met de sector (providers, platforms), overheden en consumentenorganisaties een gedragscode voor informatie op internet opstellen.’

Dit document moet al in juli klaar zijn en is bedoeld voor grote platformen als Facebook en Twitter, aldus Peeperkorn. Aansluitend willen voorzitter Jean-Claude Juncker en zijn collega’s een Europees factchecknetwerk vormen, nieuwe technologieën ontwikkelen die digitaal nepnieuws kunnen opsporen en lesprogramma’s creëren die scholieren leren om onzin te detecteren.

De vraag is hoe snel dit alles op poten kan worden gezet, in hoeverre er harmonie zal bestaan tussen de verschillende lidstaten (kijkt Hongarije hetzelfde tegen nepnieuws aan als Duitsland?) en wie hoe bepleit wat nepnieuws precies is (zie het recente debacle met het EU-nepnieuwsorgaan EU vs Disinfo).

De Dorpsstraat in Ossendrecht. Foto: G. Lanting/Wikimedia Commons/CC BY-SA 4.0

Financier pro-Russische krant blijkt Brabantse bioboer

De eenmalige uitgave De Andere Krant verheerlijke de Russische president Poetin, bekritiseerde premier Rutte om zijn houding jegens rampvlucht MH17 en verkondigt de Russische lezing van de annexatie van het schiereiland de Krim. De geldschieter is een 66-jarige boer uit het Brabantse Ossendrecht, onthult NRC na onderzoek.

De Brabander stond garant voor de drukkosten à 6.500 euro, mocht een crowdfundingsactie niet genoeg geld opleveren, schrijft NRC-journalist Wilmer Heck. Wat de krant ook reconstrueerde, is dat de man uit Ossendrecht het online opneemt tegen een vermeende ‘joodse elite’.

Deze zogenaamde groep zou volgens hem ‘in de laatste vijftien jaar het leven van honderd miljoen mensen hebben vernietigd’. Hij is er zeker van dat die elite belangen had bij de oorlogen in Afghanistan, Irak, Libië en Syrië, alsmede bij de kredietcrisis van 2008. Dergelijke complottheorieën uitvogelen kost hem ‘zeker dertig uur per week’, zei hij vorig jaar tegen BN DeStem.

Waarschijnlijk het beroemdste pamflet in de geschiedenis: ‘J’accuse’ (1898) van de Franse schrijver Émile Zola, waarin hij de Franse president oproept om de naam van ‘nepnieuwsslachtoffer’ Alfred Dreyfus te zuiveren. Beeld: Émile Zola/Public Domain

Nepnieuws in de vroegmoderne tijd: pamfletten in Noord-Europa

‘There is nothing more congruent to the nourishment of division in a State or Commonwealth, then diversity of Rumours mixt with Falsity and Scandalisme; nothing more prejudicial to a Kingdome, then to have the divisions thereof known to an enemy.’

Bovenstaand fragment zou zomaar uit een handboek voor Russische desinformatie kunnen komen. De waarheid is dat het al werd neergepend in 1642, meldt The New Yorker. Met de komst van de drukpers (en de bijbehorende pamfletten) werd het goedkoop, snel en gemakkelijk om nonsens over grote groepen en afstanden te verspreiden.

In aanloop naar de Engelse Burgeroorlog (1642-1651) groeide de verspreiding van pamfletten exponentieel, schrijft The New Yorker. In 1640 gingen er 63 procent meer pamfletten rond dan in het vorige decennium. Een jaar later nam het nog eens met 140 procent toe, en weer een jaar later nogmaals met 98 procent.

De grootste problemen werden volgens het magazine opgelost door twee ontwikkelingen: de oprichting van de wetenschappelijke organisatie The Royal Society in 1660, en de toename van het aantal koffiehuizen waar vrij kon worden gedebatteerd over een keur aan kwesties.

Een laatste mooie Oud-Engelse passage die het Amerikaanse tijdschrift opdook dan, ditmaal uit 1624: ‘Seeing he cann hyre for a matter of 40 shillings, some needy IGNORAMUS to scribble upon the same subject, and by a large promising title, make it as vendible for an impression or two, as though it had the quintessence of all Art?’

Beelden uit videogames misleidend gebruikt als nieuws uit Midden-Oosten

Sinds oorlogsvoering-op-afstand – vooral met drones – omvangrijker werd, kunnen gamers zulke situaties levensecht naspelen op desktops en spelcomputers. Problematisch is dat sommige nieuwszenders en hoaxverspreiders deze beelden gebruiken voor propagandadoeleinden, schrijft Poynter.

In januari ontdekte factchecksite Teyit dat de dronebeelden van een vermeende aanval op de Turkse PKK feitelijk afkomstig waren uit de game Arma 3. Een paar weken later zagen de factcheckers dat een militaire operatie in werkelijkheid was geplukt uit het spel Medal of Honor. Deze games zien er zo realistisch uit dat ze voor de realiteit door kunnen gaan.

Veel van deze misleidende video’s zijn eenvoudig op te sporen met ‘pixelanalysetools’ als InVid en RevEye, zegt Bellingcat-onderzoeker Christiaan Triebert tegen Poynter. Vaak heeft Triebert zelfs voorbeelden aangetroffen door letterlijk op YouTube te zoeken naar trefwoorden die overeenkomen met de video.

Virale video blijkt niet afkomstig uit India, maar uit Maleisië

Puik speurwerk van de factcheckers van het Indiase AltNews. Een video van een huilende vrouw die beweerde dat ze was lastiggevallen door een motorrijder, ging viral in de zuidwestelijke Indiase deelstaat Karnataka. AltNews heeft echter vastgesteld dat het filmpje is opgenomen in Maleisië, in maart 2018.

De site trok het nummerbord en het alarmnummer na dat de vrouw noemde. Beide wezen naar Maleisië. De factcheckers achterhaalden tevens de originele video op Facebook en de locatie waar deze is opgenomen: Alam Damai Police Station in het district Cheras van de Maleisische hoofdstad Kuala Lumpur.

De Maleisische politie arresteerde drie mannen, gaat AltNews verder. Daarvoor publiceerde ze ook een verklaring.

De koffers van omgekomen Auschwitz-gevangenen. Foto: Oleg Yunakov/Wikimedia Commons/CC BY-SA 3.0

Nieuwe Poolse wet zorgt voor nepnieuws gericht tegen Auschwitz-museum

Een omstreden wet in Polen verbiedt de bevolking haar thuisland te beschuldigen van betrokkenheid bij de concentratie- en vernietigingskampen ten tijde van de bezetting door Nazi-Duitsland in de Tweede Wereldoorlog. Sterker: hoewel de kampen, waaronder Auschwitz-Birkenau, geografisch gezien in het hedendaagse Polen lagen, mag men niet langer spreken van ‘Poolse kampen’.

Volgens medewerkers van het Auschwitz-museum in het zuiden van Polen is het de schuld van de wetgeving dat zij worden lastiggevallen door extreemrechtse en nationalistische Polen. Deze groep zou zich bedienen van ‘haat, nepnieuws en manipulatie’, bericht The Guardian.

Pro-regeringsmedia in Polen beschuldigen het museum er bijvoorbeeld van te weinig aandacht te schenken aan de circa 74.000 niet-joodse Polen die in de Tweede Wereldoorlog omkwamen in de kampen. Op Facebook spreekt de broer van museumdirecteur Piotr Cywiński van ’50 dagen van onophoudelijke haat’.