Zwaarste vogelgriep ooit in Europa? Dat zit zo
Het komt de afgelopen weken meerdere keren voorbij in politiek en media: Europa zit momenteel in de zwaarste vogelgriepuitbraak ooit. In de Tweede Kamer heeft Esther Ouwehand (PvdD) dit meerdere keren herhaald en ook NOS en NU pikten het op. Maar waar komt dit vandaan? En in welk opzicht is dit dan de zwaarste griepgolf?
Ouwehand wijst met haar uitspraken bovendien op het risico op een volgende pandemie:
Of deze link terecht is bekijken we later; eerst zoeken we uit in hoeverre dit inderdaad de meest heftige vogelgriep ooit is. Daarvoor moeten we terug naar de bron, maar Ouwehand noemt deze niet direct tijdens haar inbreng of op Twitter. Navraag levert geen reactie op.
Friedrich-Loeffler-Instituut
Nieuwsartikelen die rond hetzelfde moment zijn verschenen verwijzen naar dit artikel van dpa International waarin dezelfde claim wordt uitgesproken door een woordvoerder van het Friedrich-Loeffler-Instituut. Dat is een Duitse overheidsinstantie die zich richt op dierenwelzijn en het beschermen van mensen tegen zoönosen (dier-op-mens-infecties). Het onderzoeksinstituut plaatst ook updates op haar eigen website over de situatie. Het laatste bericht, van 10 januari, bevestigt de uitspraak nogmaals:
“Duitsland en Europa hebben de ergste vogelgriepuitbraak tot nu toe meegemaakt tussen 30 oktober 2020 en april 2021.”
FLI (bron)
De einddatum suggereert dat het inmiddels weer is gaan liggen, maar een woordvoerder van FLI legt desgevraagd uit dat dat niet het geval is. “Er was een sterke daling in gevallen en uitbraken in de lente van 2021, maar detecties hebben gedurende de zomer aangehouden. Een toename in oktober zorgde ervoor dat we weer zijn gaan tellen en sindsdien zitten we in de grootste vogelgriepgolf die Europa tot nu toe heeft gezien.”
Drie factoren
Maar wat maakt dit dan de grootste uitbraak? Volgens de woordvoerder is dat een combinatie van drie factoren. “Ten eerste ligt het aantal gevallen veel hoger dan vorig jaar. Daarnaast is het aantal getroffen landen groot: het gebied loopt van Noorwegen via Denemarken, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk tot aan Italië en Portugal. Ook gebieden in Frankrijk en Hongarije zijn getroffen. En tot slot is de omvang van de incidenten groter dan vorig jaar: er zijn meldingen van massale sterfte onder ganzen, zwanen, steltlopers en kraanvogels in Frankrijk, Engeland, Nederland en Israël.”
De cijfers
We leggen de uitspraken van het FLI naast verschillende andere bronnen om te kijken of dit inderdaad klopt. Hoe ver moeten we dan terug? Volgens een rapport van de World Health Organization (WHO) uit 2004 waren uitbraken van zeer besmettelijke vogelgriep tot aan 2003 een zeldzaam fenomeen, dus kijken we terug tot aan het begin van deze eeuw. De Food and Agriculture Organization, een VN-organisatie, houdt onder andere het aantal uitbraken bij. Een grafiek van de afgelopen jaren ziet er als volgt uit:
De enige andere grote piek is te zien rond 2017, maar die kan 2020 niet overtreffen. Bovendien beschouwt het FLI de piek van 2020 en 2021 dus als één uitbraak. “Wat nieuw is, is dat het virus in de zomer niet is verdwenen”, aldus de woordvoerder. Normaal gesproken is er sprake van een vogegriepseizoen, maar dat zet nu dus continu door. “Als dit aanhoudt, dan krijgen we mogelijk te maken met een endemische ziekte (een constante verspreiding, red.), met significant meer uitbraken.” Waarover later meer.
Ook de European Food Safety Authority (EFSA) houdt de vogelgriep goed in de gaten. In onderstaande grafiek is ook het aantal landen meegenomen. Daardoor is te zien dat de golf van 2020-2021 inderdaad de grootste lijkt te zijn (en volgens het FLI is dat dus nog steeds de huidige golf). Wat wel opvalt: in het rapport zelf noemt de EFSA de epidemie van 2020/2021 ‘één van de grootste en meest verwoestende vogelgriepepidemieën ooit in Europa’. Toch een kleine slag om de arm, dus.
Gevaar voor mensen
Goed, de cijfers liegen er niet om. Maar is het verband dat Ouwehand legt tussen deze uitbraak een een mogelijke volgende pandemie ook terecht? Het FLI sprak al over het risico op een endemische ziekte onder vogels, met meer uitbraken tot gevolg. Maar ondanks de groei in uitbraken is het aantal besmettingen van mensen nog relatief zeldzaam: tussen 2003 en 2021 zijn er bij de WHO 863 gevallen van mensen met vogelgriep geregistreerd, waarvan 456 met dodelijke afloop.
De kans dat het virus overspringt is momenteel klein, maar het kan wel. Het virus kan zich volgens experts vervolgens aanpassen aan de mens en verder verspreiden. Ook de Wageningen Universiteit onderstreept het risico op een nieuwe pandemie als gevolg van de vogelgriep. Daar komt bij dat er volgens de WHO momenteel veel varianten in omloop zijn, waardoor er een grotere kans is op besmettingen tussen mens en dier.
“De WHO beschouwt influenzavirussen (griepvirussen) als potentiële starters van pandemiën”, voegt de FLI-woordvoerder toe. “De pandemiën van de laatste eeuw zijn dan ook veroorzaakt door deze groep. De Spaanse griep was zelfs een vogelgriepvirus.” Maar daar hoort wel een kanttekening bij. Het zijn namelijk niet alleen vogels die een risico vormen. “Varkens verdienen met name aandacht omdat zij bij uitstek een risico vormen voor het verspreiden en muteren van griepvirussen.”
Conclusie
Volgens meerdere bronnen is de huidige uitbraak inderdaad de grootste die we tot nu toe in Europa hebben gezien. Dat heeft te maken met de constatering dat de vogelgriep endemisch lijkt te worden, constant aanwezig dus. Dat zorgt er op zijn beurt weer voor dat de huidige griepgolf die nu wordt gemeten alleen maar groter wordt: waar in het verleden sprake was van duidelijke golven lijkt dat nu niet meer het geval. De combinatie van uitbraken, de omvang daarvan en het aantal getroffen landen maakt deze uitbraak de grootste op ons continent. De waarschuwing van Ouwehand voor een volgende pandemie als gevolg hiervan wordt herhaald door experts. Het is duidelijk dat die kans toeneemt naarmate de uitbraken groeien, maar hoe groot die kans precies is blijft een open vraag.